SiLa-bộ tộc nhỏ bé giữa đại ngàn

[chaubathong]

Chào cả nhà: Thấy mọi người rủ nhau đi Simacai, Tây Bắc, Mèo Vạc... hào hứng quá, tự nhiên Châu bá thông tui cũng thấy chộn rộn trong lòng (dù những địa danh trên đó hầu như tui đều từng đi qua). Các tỉnh miền núi phía Bắc luôn là điểm khám phá hấp dẫn. Chắc chắn là thế. Thôi thì nhai lại một chuyến đi cũ năm 2005, coi như là một cách tự sướng vậy...

Si La xa xôi…
Không hiểu sao cứ trước mỗi chuyến đi là tôi lại gặp một trở ngại nào đó. Khi thì thời tiết xấu đột ngột, khi thì trễ tàu, xe… Chuyến đi về Mường Tè năm nay (2005) để tìm hiểu về người Si La -một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam- cũng thế.

Đầu tháng ba , vùng Tây Bắc đặc biệt là Sìn Hồ, Kan Hồ (nơi tôi đến) chịu ảnh hưởng của luồng khí lạnh nhiều nhất, nhiệt độ từ 7-9 độ C. Chuyến xe duy nhất từ thị xã Lai Châu (cũ) vào Mường Tè chưa đến 30 ghế nhưng chất gần 70 người và hành lí nên hầu như phải đứng một giò trên suốt đọan đường non 100km nhưng chạy đến hơn 4 tiếng mới đến nơi.

Mường Tè là địa phương tương đối biệt lập với nhiều khu vực khác trong cả nước. Chỉ cách đây vài năm thôi, vào mùa mưa, từ Tam Đường, Điện Biên về đến huyện Mường Tè mất hai, ba ngày là thường. (vì đường xấu, bị bùn, đá sạt lở bít kín lối đi). Bây giờ, đường đã tốt hơn, nhưng có đoạn dài khách vẫn phải “nhảy lambada” theo nhịp dằn xóc của xe đò. Về mùa mưa, toàn bộ cư dân Si La ở hai bản Xeo Hai và Xì Thau Chải (huyện Mường Tè) bị cô lập hoàn toàn với thế giới bên ngoài vì nguồn nước sông Đà dâng lên rất cao và chảy xiết.

Bây giờ là mùa nắng, con sông Đà hùng vĩ, cuồn cuộn ngày nào mùa này trở nên hiền lành, từ bờ này qua bờ kia chỉ hơn 50m. Hàng ngày muốn đi học, đổi gạo, mua nhu yếu phẩm người SiLa phải đi mảng (bè) qua sông. Tôi đến cũng vừa lúc mấy bạn học sinh người Si La đi học về. Từng tốp, từng tốp ngồi trên chiếc bè mỏng manh (chỉ rộng chừng 7 tấc) để qua sông.

https://farm4.static.flickr.com/3330/3275541214_afabd150fc_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3297/3274718903_bd855ed6de_o.jpg

Ngồi đợi, bỗng nghe một tiếng “ủm”, nhìn ra mé sông thấy chiếc bè (được kết bằng sợi mây, đay) bị rời ra, vài đứa học sinh rớt xuống, lóp ngóp bơi vào. Duy chỉ có một chú, bị té xuống nước nhưng vẫn cố bám vào phần còn lại của chiếc bè, đôi vai cố ghếch thật cao để bao gạo mang trên mình khỏi ướt. Đó là Chà Bì- cậu học sinh lớp 7 người Si La- đi học nhân tiện lấy một phần tiền mà em có được trong những ngày h è đi phụ làm đường , mua một bao gạo 20 kg về cho gia đình. Thấy tôi có vẻ lo lắng, Bì cười: “ Không sao đâu, gạo chỉ bị ướt chút xíu thôi. Chuyện này bình thường mà. Năm ngóai, có ba bạn trong bản đi học bị nước sông này cúôn trôi đấy”...


https://farm4.static.flickr.com/3406/3275542206_08dd468569_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3473/3275542630_86ea6fd241_o.jpg

Là một bản nhỏ nằm lẫn khuất trong núi rừng, (chỉ có 46 nóc nhà với 211 người),bên cạnh một dãy núi đá nên đồng bào đã đặt tên là Xì Thau Chải. (bản núi đá- theo tiếng Quan Hỏa). Tuy chỉ cách Mường Tè khoảng 24 km về phía Nam, từ đường cái đi bè qua song Đà rồi đi bộ lên rừng non 1km là đến nơi nhưng người Si La hãy còn nghèo lắm. Cuộc sống chủ yếu vẫn là săn bắt, trồng trọt tự cung tự cấp.

Khi tôi đến, cả bản vắng hoe, người lớn đều đi rừng, lên nương cả. Chỉ có mấy đứa con nít mũi chảy thò lò, lấm lem bùn đất giương cặp mắt tò mò nhìn người khách lạ vào bản.

https://farm4.static.flickr.com/3530/3275543094_2141a1ae66_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3530/3275546334_35141b88a0_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3526/3275545228_ed2f080cf7_o.jpg

[chaubathong]

Ông trưởng bản Hù Chà Hù, (mới 49 tuổi, mà như ông già 60 tuổi) đang ở nhà: “ Tao mất sức lao động rồi, ở nhà làm công tác nhà nước, thỉnh thoảng đi bẫy con dúi, con chuột cũng đủ hết thời gian”.

Vào căn nhà vách đất lợp tôn của trưởng bản, đi xung quanh quan sát, suýt chút nữa vấp phải mấy hòn cuội to nằm giữa nhà. Tưởng đứa con nít nào nghịch mang đá vào nhà chơi, sau mới biết, đó là cái bếp thiêng của người Si La. NGười SiLa có hai hệ thống bếp. Một bếp để nấu ăn thông thường và một bếp khác (thường chỉ dung để sưởi ấm) kê bằng ba hòn cuội (đặt trước bàn thờ). Đây chính là cái bếp thiêng, chiếm một vị trí rất quan trọng trong tâm thức tín ngưỡng của người SiLa. (Cũng may, tôi mà đá đổ một trong ba hòn cuội trong bếp thiêng đó thế nào cũng phải nộp phạt một chai rượu và hai hào bạc trắng như mọi người rồi).

Đây là cái bếp thường ngày
https://farm4.static.flickr.com/3367/3274724073_076a83b180_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3342/3275258753_a64828f51a_o.jpg

Đây là cái bếp thiêng của người SiLa ngay gian nhà chính
https://farm4.static.flickr.com/3374/3275548116_40c3fc209c_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3499/3275547450_78015230cf_o.jpg


Chà Hù rót trà, khá ngạc nhiên khi biết tôi từ trong Nam lặn lội lên đây để tìm hiểu dân tộc mình. Ông than: “ Bà con không bị đói nữa, nhưng bị dịch lien mien, heo gà chết la liệt. Bầy gà 70 con của tao cũng vừa bị dịch chết hết. hiện giờ cả bản chỉ còn 13 con trâu, 12 con bò và vài chục con heo thôi”.

Giờ cơm. Ông Hù rót chén rượu mời mọi người, rồi cầm cái chân, cái đầu gà lên săm xoi, mặt khá nghiêm trọng. (sau này tôi mới biết ông trưởng bản “mượn” một con gà giống của người trong bản mang về đãi tôi). Cả bàn ăn gần như đều im lặng, chờ đợi. Một hồi, ông phá cười lớn, mặt giãn ra: “ Tốt, tốt lắm”. Thấy tôi ngơ ngác, không biết chuyện gì, ông giải thích: “ khách quí đến nhà, người SiLa thường làm gà đãi khách. Chính cái đầu, cái chân sẽ nói rất nhiều điều về khách và chủ. Chân trái là khách, chân phải là chủ. Néu các ngón chân khum lại, cùng dính sát nhau và chỉa về một hướng thì tốt. Nếu chân gà có ngón chỏi ra khác hướng những ngón còn lại thì giữa chủ nhà và khách chưa thật sự hết lòng với nhau (!?)… Hồi nãy, tao coi rất kĩ chân, đầu gà rồi. Chuyến đi công tác này của mày nhất định sẽ thành công (?!).

Nói rồi, ông lại rót rượu mời tôi. Tôi vốn không uống được nhiều rượu, nên chỉ sau vài “tua”, đã thấy lâng lâng say, nên úp li xuống không uống nữa. Ai ngờ, đó lại phạm vào một điều kiêng kị khách của người SiLa: “ Không uống được rượu thì không ép, nhưng cứ để li đấy. Úp li là khinh chủ nhà không có rượu đãi khách". Chú Hù đe: “ Mày mà gặp người La Hủ, người Mông thì chỉ có chết. Phải uống rượu, không được từ chối. CHúng nó lấy củi trong bếp dí vào chân, còn thấy nóng là chưa say. Phải uống cho đến khi mất cảm giác mới tha”…

Bản Xì Thau Chải của người SiLa

https://farm4.static.flickr.com/3400/3275544550_458ae758da_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3395/3274721365_1f9062e42e_o.jpg

Giã gạo bằng sức nước (nước chảy theo ống tre vào bầu đựng phía dưới (đầu kia là cái chày). Sức nặng sẽ nhấc chày lên, khi nước trong bầu đựng đổ ra, chày lại hạ xuống.
https://farm4.static.flickr.com/3325/3276071828_e847053fdd_o.jpg

[Walkman]

Mới đọc một đoạn đã thấy mê rồi. Si la, Si la... hẹn một ngày không xa. Chờ tiếp bài của Bác.

[Chuối đây]

Đánh mấy lần toàn bị lỗi, đang mòn mỏi đợi bác chau cho loạt bài thêm về đồng bào Mảng, La hủ và Lự cho mở mang kiến thức về đồng bào các dân tộc anh em....

[chaubathong]

Hồi mới đến Xì Thau Chải, nhìn thấy mấy bạn trẻ nam nữ tôi giật mình tưởng mình đi lộn đường đến một làng người Kinh nào đó. Nam thì bận quần tây, áo sơ mi, tay đeo đồng hồ Casio ; nữ cũng gần như thế. Uả? Thế quần chân què lá tọa, áo bà ba cổ đứng có hai hoặc ba túi màu chàm xanh của nam giới ; Váy, áo ( màu chàm đen). Thân áo trước có miếng vải hình thang cân đính 72 đồng xu bạc thành 9 hàng ngang (quan niệm của người SI La mỗi người đều có 9 vía). Chưa có gia đình sẽ đội khăn trắng, có gia đình sẽ quấn khăn đen…của nữ mà ông Nguyễn Văn Huy- giám đốc bảo tàng dân tộc học- cho tôi biết trước chuyến đi đâu rồi?

Phải đến khi ông trưởng bản Hù Chà Hù giải thích tôi mới biết mình không lầm: “Tụi con gái bây giờ phần lớn bận váy và áo sơ mi. Chỉ có những dịp cúng lễ mới bận đồ dân tộc thôi. Chiếc áo ngắn,trang trí bằng những đồng bạc cổ giờ cũng được may bằng chất liệu mới, tùy theo hòan cảnh gia đình mà có thể đính số đồng xu (mới) khác nhau trên áo chứ không cố định 72 đồng xu như ngày xưa. Chỉ có phụ nữ trung niên và người già mới còn giữ được những bộ đồ truyền thống thôi”. Một đặc điểm dễ nhận biết người SI La đó là thường giắt hai mép váy ra phía sau lưng rồi buộc khăn lưng ra bên ngòai (trong khi người Thái dắt về phía trước) Vì thế người Si La còn có tên gọi là Khả Pẻ ( người mặc váy ngược).

https://farm4.static.flickr.com/3411/3282864369_e3d261d7e8_o.jpg

Mấy ngày trước e thẹn là thế, mỗi khi tôi giơ máy lên ại cũng quay mặt đi. Nhưng chỉ vài ngày sau, khi biết tôi có nhã ý sẽ chụp hình cho mọi người trong bản, ai cũng háo hức chờ đợi. Từ sáng sớm, các chị em đã xúng xính diện bộ đồ truyền thống của dân tộc mình, Những đôi tay chai sần, thô kệch suốt ngày chỉ cầm lấy con dao, xà gạch giờ đang vụng về quét chút phấn lên gương mặt xạm đen vì quanh năm chỉ đối diện với sương muối, quết chút son lên đôi môi trắng nhợt vì cái rét cắt da. Nhìn những gò má được đánh đỏ hồng như hát bội, những đôi môi được tô đậm, “lem” một chút ra ngòai ánh lên vẻ rạng ngời, hạnh phúc của người phụ nữ khi được làm đẹp, tự nhiên trong lòng dâng lên một cảm xúc khó tả.

https://farm4.static.flickr.com/3147/3282762175_db73385c3c_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3551/3282760281_e7d82f2e0b_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3378/3278290928_ecc593f171_o.jpg

Anh Lí Chà Cứ-y tá của bản- khẽ nói với tôi: “Anh chụp cho mình một tấm hình đang khám bệnh nhé!”. Tôi luôn miệng nói: “Thế chị đâu? Để em chụp cả nhà mình một tấm ảnh luôn”. Giọng anh tự nhiên trầm hẳn: “V ợ mình bị lũ cuốn trôi, chết cách đây hai năm rồi.Vợ thích mình làm y tá khám bệnh cho bà con lắm. Mình muốn chụp một tấm gởi vợ làm kỉ niệm”.

https://farm4.static.flickr.com/3573/3282737073_589c545e5a_b.jpg
Anh Lí Chà Cứ

CÒn Pờ Chà Tư cứ một mực năn nỉ tôi đi theo anh qua bên kia ngọn đồi để chụp hình cho ba mẹ anh vì ông bà già quá rồi, rất muốn có một tấm hình nhưng đi không nổi. “Năm phút đi bộ” của Chà Tư là gần nửa tiếng leo dốc muốn rả cẳng của tôi. Đến nơi, dù khá mệt nhưng thấy 2 gương mặt già nhăn nheo nhe hàm răng đen, đỏ cười quá sung sướng vì được chụp hình tự nhiên quên mệt. (Ngày xưa người SiLa rất thích nhuộm răng. Nam giới dùng cánh kiến nhuộm răng đỏ, phụ nữ nhuộm răng đen, còn ngày nay hầu hết đều để trắng).

https://farm4.static.flickr.com/3635/3283558740_4870c5b3a2_b.jpg
Cha mẹ của Pờ Chà Tư

Hẹn 17h chiều, khi mọi người đi làm nương về sẽ ra trường học trong bản (chỉ là 2 phòng nhỏ dành cho mẫu giáo đến lớp 2) để chụp hình chung nhưng chưa đến 16h gần như mọi người đã có mặt đầy đủ. “Về sớm một tí, mấy khi được chụp hình mà”. Ông trưởng bản kiếm đâu ra được cái cà vạt đã thắt sẵn tròng vào cổ. Luống cuống thế nào mà thắt nghẹt cả cổ, lôi không ra, mấy tay thanh niên đến gỡ phụ ra mà mặt vẫn còn xanh mét.

https://farm4.static.flickr.com/3606/3282779717_95b10c37f0_o.jpg

[chaubathong]

Trước cửa nhà trưởng bản có một tấm ván, treo cái ăn ten với hàng chữ nghuệch ngoạc: “Mọi người chú ý! Đây là cột tivi tập thể, nghiêm cấm không được nghịch. Xem tivi không phải mất tiền”. Trên tấm bảng còn ghi rõ ngày 11 tháng 6 năm 2004 và tên ông trưởng bản . Thì ra, cái tivi 14inch và đầu đĩa nhạc Trung Quốc trong nhà ông Hù là của Sở Văn hóa thông tin tỉnh tặng cả bản cùng xem. ĐIện chưa có, tivi sử dụng máy thủy điện nhỏ (chỉ xài được vài bóng đèn). Ông tự hào khoe: “Cả bản có đến 4 cái tivi. Ở đây cũng biết tình hình nhà nước và thế giới đấy nhé. Nhà này, buổi tối là đông nghịt người đến xem phim”.

https://farm4.static.flickr.com/3611/3283556916_d4bce33051_o.jpg

Ông Hù nói đúng. 7h tối. khắp bản đã lấp lóa ánh đèn pin, những bó đuốc đỏ rực hướng về nhà trưởng bản.Trời lạnh ngắt, gió thổi ù ù, trời tối đen như mực vậy mà từng lượt người cứ đổ về: các cô gái trẻ địu những đứa con chưa đầy tuổi, những bà già cũng chống gậy lò dò từng bước, những đứa con nít tay cầm que củi đang cháy rừng rực vung tàn bay tung tóe để nhìn đường đi cũng kéo nhau chạy đến nhà trưởng bản như đi hội. Phút chốc, cả nhà chật kín người. Ở đây, buổi tối chỉ có xem tivi là sướng nhất.

https://farm4.static.flickr.com/3375/3282741063_f3163d523c_b.jpg

Ông Hù bảo tôi ngồi chơi để ông đi mở cái tivi. Bằng những thao tác rất trịnh trọng, ông leo lên bàn, gỡ bóng đèn ra (để đủ điện chạy cái tivi). Cái tivi 14 inch cũ kĩ giờ trở thành một vật trung tâm thu hút hàng chục người từ bà già móm mém, nhăn nheo đến những đứa trẻ thò lò mũi xanh. Hôm nay tivi chiếu phim Hàn Quốc. Mấy cô thiếu nữ là thích nhất. Vừa địu con sau lưng, vừa thỉnh thỏang xoay đứa bé lại cho bú mắt vẫn dán chặt vào màn hình. Phim chỉ chiếu hơn một tiếng là hết, đến chương trình thời sự tiếng Anh vậy mà mọi người vẫn không về. Cố Nờ – một cô gái trong bản- cho biết: “ Không hiểu gì đâu, chỉ thấy có hình ảnh chạy là thích coi rồi”.

https://farm4.static.flickr.com/3506/3282742015_858917259f_b.jpg


Box:
Người SiLa thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng Miến (tiếng SiLa gần với tiếng Miến hơn).Theo kí ức của người Si La thì trước khi di cư sang Việt Nam, tổ tiên của họ đã cư trú ở Lasha –thủ phủ của Tây Tạng, Trung Quốc- sau đó di cư sang Mù Đi (Lào) rồi mới sang Việt Nam. Ngày nay họ vẫn còn nhớ câu sấm truyền về nguồn gốc của mình: “Su đi La Sa khủa, phum Mù Đi khủa” (sinh ra ở La Sa , lập bản ở Mù Đi).Hiện nay, ở Việt Nam, người SiLa có khỏang dưới 700 người, sống tập trung ở hai bản: Xeo Hai và Xì Thau Chải (xã Kan Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu) và một số ít ở bản Nậm Xin (Mường Nhé, ĐIện Biên). Người Si La chỉ có 5 họ: HÙ, Pờ, Giàng, Lí. Lì. Con trai luôn có tên đệm là Chà (Chà Cưới, Chà Hù, Chà Dong…) con gái có tên đệm là Cố (Cố THuy, Cố Lụy, Cố Búi).

https://farm4.static.flickr.com/3342/3283564404_d22679d834_b.jpg
Y tế xã đi bộ trèo non, lội suối để đến từng bản làng chích ngừa cho trẻ em

Ba thế hệ
https://farm4.static.flickr.com/3323/3283836066_4d1270215a_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3575/3283012783_a3cd4d8355_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3438/3283008481_575d786b7c_o.jpg

[Chitto]

Hay quá. Những chuyến đi thế này mới thực đáng để ghi lại mãi trong tâm trí.

Như mình đi thì cũng chỉ đúng là "phượt" qua thôi, chứ không biết, không hiểu được sâu sắc đến thế.

Cảm ơn Chaubathong !

[chaubathong]

Theo Viện dân tộc học: Người SiLa thuộc 5 dân tộc ít người nhất Việt Nam, trên 70% hộ sống trong cảnh đói nghèo. Thống kê năm 1999, người SiLa còn khoảng 840 người ( nhưng qua qúa trình đi thực tế , tôi biết hiện nay Sila chỉ còn khoảng hơn 600 người). Dân tộc này đang có xu hướng nhỏ dần (cân nặng 40-45 kg, cao từ 1,45m-1,60m) và đang diễn ra nguy cơ “suy thoái nòi giống” do quan hệ hôn nhân cận huyết.

Tối qua trời lạnh quá nên nằm nướng, quên mất cái hẹn cùng lên nương sớm với mấy em gái SiLa. Khi thức dậy, đã thấy mấy em im lặng ngồi đợi từ lâu. Gần 8h sáng mà trời vẫn âm u, sương mù hãy còn phủ khắp nơi. Thấy tôi vội vàng , Cố Duyện- cô bé 12 tuổi người nhỏ xíu, mang cái gùi muốn che hết người- trấn an : “Lên rẫy gần đây thôi, anh đừng lo”. Ban ngày, ngoài làm nương, rẫy hầu hết phụ nữ SiLa đều lên rừng lấy củi, kiếm các lọai rau rừng : dương xỉ, lá chua, quả cà gai, rau tàu bay, lá sung non, măng đắng…để cung cấp thực phẩm cho bữa ăn. Từ tháng tư đến tháng chín thì đi hái nấm, mộc nhĩ; tháng 10 đến tháng12 : sa nhân, tam thất… Đây chính là những sản phẩm mà người SiLa hay đem trao đổi, mua bán nhất.

Trong khi tôi phải lò dò bám từng bước một vì sợ té thì mấy em gái SiLa cứ nhảy thoăn thoắt như sóc. Sau gần hai tiếng lê đôi chân đã rã rượi tôi cũng đến nơi. Nương của người SiLa nằm trên triền núi cao dốc đứng, nhìn lên đã thấy ớn, chủ yếu là trồng ngô. Ở bìa rừng sát nương ngô, vài con trâu nhà được thả rông đang nhẩn nhơ gặm cỏ, con bị rùi tai, con bị cắt cụt lông đuôi, con bị cắt tai… “Đó là cách đánh dấu trâu bò của người SiLa để khỏi nhầm đấy”, Cố Búi giải thích. Trời nắng gắt, nhưng mây mù vẫn chưa tan. Gần đến đỉnh núi nhìn xuống bản Xì Thau Chải giờ chỉ còn là những chấm nhỏ tẹo.

https://farm4.static.flickr.com/3402/3284565447_3211d9166f_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3497/3285386796_6e37823fd5_o.jpg
Con gái SiLa lên nương lấy củi, làm rẫy một buổi, buổi còn lại thì đến lớp.

Tôi được phân công…ngồi chơi. Còn mấy em thì toả vào bìa rừng hái rau, lấy củi. Chỉ hơn nửa tiếng sau, chiếc gùi của các cô gái SiLa đã đầy ắp củi và rau rừng. Tôi nhấc thử chiếc gùi, khá nặng. Đứng giữa nương nghỉ mệt một chút, bỗng thấy mấy cô gái líu ríu nói một tràng tiếng dân tộc, gương mặt khá hoảng hốt. Rồi tôi thấy Cố Búi lục cái gùi ra nắm cơm, bỏ vào miệng nhai từ từ (?). Thấy lạ, Cố Luỵ chỉ tay vào cái bóng của Cố Búi đang đổ dài trên nương, giải thích : “Hồn của nó đã nhập vào con hươu, con nai nên cái bóng của nó mới có hình nhọn như chiếc sừng. Muốn giữ được hồn, nó phải lấy gói cơm ra ăn, nhai thật kĩ cho đến khi cái bóng của nó không còn nhọn như chiếc sừng thì thôi”.

https://farm4.static.flickr.com/3316/3284576687_b0f9198a37_o.jpg
"công tử bột" Sài gòn và hai em gái SiLa

https://farm4.static.flickr.com/3376/3284575065_e05e9f88c5_o.jpg
Cố Lụy, Cố Búi, Cố Thuy (từ trái sang phải)

Đợi cho “cái bóng của Cố Búi không còn nhọn như chiếc sừng nữa” thì trời đã xế trưa. Trên đường về, mệt quá, tiện thể tôi ghé nhà Chà Phì chơi. Ngay cửa ra vào treo lủng lẳng một phên tre đan mắt cáo (có tẩm máu chó, máu gà trong ngày lễ cúng bản hằng năm để ngăn cản không cho tà ma vào nhà).

https://farm4.static.flickr.com/3166/3284637553_ff9d49dfd7_o.jpg

Ông trưởng bản cũng có mặt “điều tra tình hình kinh tế người dân để đề xuất cho vay vốn Nhà nước”. Căn nhà lá của Phì trống hóac, chỉ có đúng một cái bàn nhỏ cũ kĩ, thấp lè tè để châm trà. Hai vợ chồng ngủ trên cái chõng tre ọp ẹp, được quây lại bằng tấm riđô. Thằng con trai chưa đến hai tuổi, đang sốt cao khóc ngằng ngặt. Cô vợ cho biết anh vừa đi săn. Vừa nói xong đã thấy Phì lù lù đứng trước cửa. Thấy tôi, anh gật đầu chào rồi lấy thuốc lào kéo một ngao thật dài, uống cạn chén trà: “Định đi săn, nhưng vừa đến đầu suối lại thấy bà bầu, đành phải quay lại. Đi săn mà thấy bà bầu hoặc phụ nữ đang tắm thì phải quay về, kéo một hơi thuốc lào, uống cạn một chén trà rồi mới được đi. Không làm thế thì đi săn cũng không được con thú đâu. Vậy còn đỡ, chứ gặp con nhím, con dúi (những con thường xuất hiện vào ban đêm) thì mày phải về nhà, mổ con chó đen làm lễ xua đuổi tà ma đấy . Ở đây, thức ăn chủ yếu chỉ nhờ vào đi săn, đi bẫy, đi “chích” cá ở sông Đà thôi”.

Phì móc túi còn được mười mấy ngàn, đưa vợ rồi quay sang nói với tôi: “Sáng mai, tao lại đi làm công trình thôi. Con bệnh thế này, vợ chỉ làm nương làm sao đủ ăn. Cũng là cái dốt thôi mày ạ! Ngày xưa, người Si La cũng được một vị thần cho cái chữ. Lúc trở về, qua con suối rộng, sợ cái chữ bị ướt nên người Si La nuốt vào bụng, không thể lấy ra được. Vì thế, người SiLa chỉ có thể nói được thôi. Dân SiLa này ngu lắm. Mà cái ngu thì đi với cái nghèo. Tao chỉ mong con lớn, tao cho nó ra huyện học đàng hoàng để nó bớt khổ”.

Nói về cuộc sống của bà con trong bản, ông trưởng bản cười hềnh hệch, nhe cái hàm răng chỉ còn lợi nói một cách rất hình tượng: “Ngày xưa nghèo đến nỗi không có kem đánh răng, bây giờ thì có tiền mua kem đánh răng rồi thì răng lại rụng hết.Bà con không còn bị đói nữa nhưng bị dịch liên miên, heo gà chết la liệt. Bầy gà 70 con của tôi cũng vừa bị dịch chết hết. Hiện giờ, cả bản 46 nóc nhà (211 khẩu) chỉ còn 13 con trâu, 12 con bò và vài chục con lợn thôi”.

https://farm4.static.flickr.com/3493/3285390666_5f24834951_o.jpg
Cố Thuy

https://farm4.static.flickr.com/3372/3284573669_600ce8f198_o.jpg
Người SiLa không đeo gùi trên lưng mà đeo...trên đầu như thế này.

[chaubathong]

Đất đá mấp mô, dốc cao ngút mắt, phải băng rừng theo lối mòn nhỏ xíu, cây cối mọc chen nhau sát rạt che muốn hết cả lối đi. Lại còn đi bằng đầu mũi chân, thật khẽ, thật khẽ cố gắng bám theo Chà Thọ và Chà Tư với khẩu súng kíp trên tay… Chưa bao giờ tôi lại nghĩ mình có dịp được đi săn với người Si La- một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam- như hôm nay…


Khởi động…
Thấy tôi ngỏ ý muốn được đi săn thú chung, Chà Phì –một tay săn khá giỏi của bản- nhìn tôi hơi ngạc nhiên, rồi nói: “Đi săn mệt lắm, Anh là người TP đi không nổi đâu. Ngày mai hãy lên nương, lên rẫy chung với tụi con gái để thử sức mình trước đã…”.

Chưa được đi săn bao giờ, nên tôi chấp nhận làm theo “bài tập” của Chà Phì đưa cho. Có lẽ không cần mất thời gian để tả lại “hành trình” lên nương đầy chật vật của tôi như thế nào (dù tôi cũng không quá xa lạ với những chuyến đi bộ dài). Cũng may là lên nương lấy củi, hái rau rừng với mấy em gái SiLa, tôi đã phải ráng để không làm quê mặt “ trai Sài Gòn” trước phường nhi nữ nhưng khi về đến nhà tôi đã lén vào buồng lấy dầu ra bóp đôi chân đã phồng dộp.

Rồi Chà Phì cũng đồng ý cho tôi đi theo. Trước khi đi anh dặn: “Vắt cũng nhiều đấy. Đi săn nếu có nói chuyện cũng phải thật khẽ, phải đi bằng đầu mũi chân trước rồi mới hạ đến gót sau. Nhẹ nhàng như thế mới có thú ăn”. Tưởng đơn giản, hóa ra là một “cực hình”. Đường đi đã dốc, trơn, có những đọan “miệng người này muốn cắn gót người kia” mà cứ phải rón rén, rón rén… Dù trời lạnh nhưng đi mới được một hồi, mồ hôi đã vã như tắm.

https://farm4.static.flickr.com/3151/3286301505_bb6ceebac5_o.jpg
Với các tay săn nhí trong bản

Điểm tập kết là một nương ngô giữa rừng. Chỉ vừa kịp soạn đồ ra là sập tối mịt. Trời trở lạnh đột ngột. Sương mù như chực sẵn từ lòng đất , từ các thân cây, ngách lá bỗng ùa ra. Trong chớp mắt bầu không khí như đặc quánh. Chà Phì và Chà Thọ vác dao đi, một lát mỗi người khệ nệ ôm ra một đống củi to : “ Đêm ở đây lạnh lắm, sương lại độc nữa không có thứ này là không chịu nổi đâu”.Chúng tôi ăn tối, đợi đến khuya mới đi bắn. Chà Thọ sử dụng súng kíp lọai tì vai, Chà Tư và Chà Phì dùng lọai ngắm bắn (đặt cách xa mặt khỏang một gang tay). Tôi xin Chà Thọ cho bắn thử một phát. Đã học bắn súng thời còn học đại học, tôi khá tự tin đưa súng lên ngắm thì Thọ đến giựt khẩu súng lại: “Súng kíp bắn khác. Anh mà ngắm tì gần mặt như vậy là súng giật rụng hết răng đấy”.

Ằn uống xong xuôi, nai nịt gọn gàng : Áo quần tay dài, giày cổ cao, chân xoa thuốc Deep trị ghẻ để chống vắt… là cũng vừa đến giờ xuất phát. Nhóm chia làm ba hướng vào rừng : Chà Tư , Chà Thọ đi một mình , tôi là “lính mới “ nên có Chà Phì …kềm cặp . Vào rừng tức là phải chịu khó lội bộ luồn lách giữa đám cây cối rậm rạp đôi khi phải dùng dao mở lối chui vào những đường “cò” (lối đi rất nhỏ) thì mới hi vọng gặp được thú chứ theo đường “be” ( đường mòn giữa rừng) thì đừng hòng.

https://farm4.static.flickr.com/3642/3287055420_8cdd8e7a4a_b.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3357/3286238997_0fa0f2f479_o.jpg
Cây nỏ vang bóng một thời giờ đã bị thất sủng.


Chuyện đường rừng
Len lỏi trong rừng chừng hơn nửa tiếng thì đã nghe tiếng súng , Phì lẩm bẩm: “Có thịt rồi, hôm nay chắc thắng lớn ”. Vừa nói xong thì tàn lá cây si phía trước bỗng sột soạt, chẳng kịp nhìn thấy gì cả đã nghe “đoàng”, một chú chồn chừng năm kí đánh phịch rơi xuống trước mặt, nằm im. Chà Phì bước tới nắm đuôi lên thì nhanh như cắt, con chồn quay lại cắn ngay một phát vào tay. Vẫn không thả ra, Chà Phì nắm đuôi đập con chồn vào thân cây si một cái thật mạnh. Lần này thì con chồn chết hẳn. Chà Phì nhìn con chồn chửi một câu rồi lấy áo lau sơ vết cắn, anh nói : “Chiều nay tao mới thấy dấu móng của con cầy (con chồn) trên cây si, biết ngay là thế nào tối nay nó cũng lại. Con cầy thích ăn trái si lắm. Gặp nó, pha đèn là đứng yên nhìn đèn chăm chăm như bị thôi miên, có đến gần sát cũng chẳng sợ”.

https://farm4.static.flickr.com/3603/3286239997_e838e8147a_o.jpg
Chiến lợi phẩm

Chúng tôi tiếp tục đi. Chốc chốc ánh đèn lại dừng rồi quay ngoắt đi . Căng mắt ra tôi cũng chỉ thấy được hai đốm sáng của mắt thú đang “ăn đèn”. Đi săn đêm để nhận biết thú người ta dựa vào “bang gian” (khoảng cách giữa hai mắt) để phân biệt được thú lớn , nhỏ. Còn loại thú gì thì dựa vào màu của mắt khi “ăn đèn” : Chồn cây mắt ăn đèn màu cam đỏ; con thỏ mờ hơn , màu hồng nhạt; heo rừng ăn đèn mờ, hay di chuyển ít khi chịu đứng yên ; con cù lần khi ăn đèn mắt đổi màu liên tục, “bang gian” ngắn. Con đực màu hồng đỏ, con cái nhạt hơn nghiêng về màu xanh…

Đi săn đêm là phải đi vào những đêm không trăng , trời tối như mực nên nhiều khi con thú bắn được chỉ cách có vài chục mét vậy mà vào tới là khỏi biết đường ra luôn. Vì thế qua mỗi khúc quanh họ đều bẻ cây làm dấu. Tuy nhiên, với những tay săn lâu năm như Chà Phì thì đi săn ở đâu cũng không thành vấn đề. Thấy rừng là lủi vào, nhắm hướng mà đi, không bao giờ sợ lạc. Nhìn Chà Phì đi săn mà “ớn”: trong khi tôi nai nịt giày, nón, áo quần dài tay dầy cui vậy mà hắn hành trang đi săn của hắn chỉ là khẩu súng kíp một cái quần vải đã sờn nát, áo sơ mi cộc tay,đi chân đất. Bàn chân quanh năm lội bộ đi rừng, nứt nẻ như củ sắn luộc ấy có sợ gì gai góc.

https://farm4.static.flickr.com/3293/3286240943_a995832dd5_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3233/3287058916_a725bbe98b_o.jpg
Tay thiện xạ chân đất Giàng Chà Phì

Thời khắc trôi đi. Bóng đêm vắt lên ngọn cây những hình dạng quái rợn, chập chùng. Ánh sáng lân tinh của nấm độc, của ẩm mốc, của côn trùng phát tíêt thoát ẩn thoắt hiện, tiếng sột soạt của những con thú ăn đêm, tiếng rào rạo đạp trên lá khô của những bàn chân… Ánh đèn săn đội trên đầu cứ loang loáng, chụm thẳng như một cây gậy ánh sáng chọc màn đêm… Trời càng về khuya càng lạnh, thở ra khói mịt mù. Đi bộ hơn 4 tiếng, hai bàn chân tôi tê cứng , muốn phồng dộp lên , vậy mà Chà Phì vẫn phăm phăm tiến tới, nhẹ mà nhanh như con chồn. Định đốt một điếu thuốc cho ấm người thì Phì quay lại gắt: “ Dụi điếu thuốc ngay đi, muốn chết hả?”. Thấy tôi còn ngơ ngác , anh nói: “ Anh hút thuốc , nhóm săn khác dễ tưởng lầm là mắt thú và bắn”. Kinh nghiệm này cũng xuất phát từ câu chuyện đau lòng mà bạn săn thường kể với nhau. Có hai cha con thợ săn cùng vào rừng, mỗi người đi một hướng.Người cha đang “pha đèn” bỗng thấy một đốm sáng đỏ rực phía trước mặt, nghĩ là con thú bị chột , ông giương súng lên… Ngờ đâu ,viên đạn oan nghiệt đó lại găm thẳng vào đầu đứa con trai đang hút thuốc.

Chúng tôi về khi con gà rừng đã gáy lần thứ nhất. Đêm đi săn “chiến lợi phẩm” thu về được hai con chồn, một con gà lôi… Chà Phì cho biết: “Rừng này khi xưa thú lớn nhiều lắm, nai, sơn dương, có khi còn bắn được gấu nữa kia, phải về bản nhờ mọi người mới kéo thịt ra nổi. Còn bây giờ thì hết rồi, dân đi săn quá đông, chỉ bắn được khỉ, chồn thôi”.

Trên đường về, theo yêu cầu, Chà Phì đưa cho tôi mượn khẩu súng và đèn pin. A! hình như có thú lớn. Ánh đèn pin đang loang loáng bỗng dừng lại. Tôi khóat tay ra hiệu cho Phì rồi rón rén bước lại gần. Trong bóng tối chập chùng hiện ra một cặp mắt to , “ăn đèn” đỏ rực. Tôi tiến lại gần, con thú như bị thôi miên đứng ngây ra. Nín thở. Nòng súng đang chuẩn bị giương lên thì Phì đứng bên cạnh nói nhỏ:“Đừng bắn, con trâu nhà thả rông đấy …" . Tẽn tò!


https://farm4.static.flickr.com/3554/3287060408_7ca0e85a13_o.jpg
Chà Thọ

Box
Muốn có một khẩu súng kíp cũng đơn giản. Ra huyện Mường Tè ( cách bản 24 km ) mua một nòng súng, đủ lọai dài từ 8 tấc đến 1m50 (nòng càng dài càng chính xác và đỡ giật) từ 40 đến 70 ngàn đồng. Ráp xong súng thì mang ra trình công an xã, bắn thử rồi nạp 20 ngàn để được cấp phép. Mọi chuyện không có gì phức tạp. Đạn cũng mua về tự làm: khỏang 3000đ/ lạng bi và nửa lạng thuốc súng 1500đ là có thể bắn được 15 phát. Cứ thú to thì một lọ thuốc súng bằng ngón tay cái, thú nhỏ thì nửa lọ. Nếu siêng có thể mua nguyên liệu về tự chế theo công thức: 1chỉ (10 chỉ bằng một lạng) lưu huỳnh vàng + 3 lạng than + 1 lạng lưu huỳnh trắng, trộn đều rồi đem giã.

[DuGia]

Một chuyến đi hay và thật kỹ ,sự hiểu biết về dân tộc của bác Chaubathong thật tuyệt!
Cám ơn những bài viết và sự chia sẻ của bác! Nhờ bác mà biết thêm dân tộc Sila...

Hỏi khí không phải :chuyến đi này bác đi từ 2005 có phải cùng đoàn với Binh Nguyên và Tố Oanh(báo Tuổi trẻ) ?Hồi đó đoàn Du khảo khá đông có cả anh em Bắc kỳ và Nam kỳ chạy 1 vòng Tây bắc ,có mấy đ/c rẽ vào Mường tè không biết bác có trong đoàn này không?



Tôi cũng có dịp qua Mường Tè năm 2006 ,cũng dừng chân ở Kan Hồ (Km 50-60 tính từ cầu Lai Hà vào Mường Tè).Vào thăm ông trưởng bản SiLa ,nhà nằm ngay bên đường(cái nhà này ông mới chuyển ra được vài tháng).Nhưng hồi đó qua cảm nhận của tôi ,người SiLa không có gì đặc biệt về trang phục (vì toàn mặc quần áo người Kinh) và nhà cửa ở bản đó cũng rất sơ sài thậm chí là rất tuyềnh toàng,vì thời gian có ít nên chỉ đảo qua khoảng 1h rồi đi nên không đọng lại mấy về người Sila...!!! Trong những bức ảnh của bác tôi thấy chụp được khi họ mặc quần áo dân tộc chắc cũng tốn khá nhiều thời gian và công sức ! Và thời gian bác ở Kan Hồ chắc cũng khá nhiều.

Thế mới biết đất Mường Tè còn ẩn chứa nhiều điều thú vị chưa được khám phá...

[chaubathong]

@Dugia: hic, vậy là cái bản Xì Thau Chải sẽ chỉ còn trong kí ức mà thôi. Buồn quá :(

Tui đi hồi đầu 2005, nhưng không đi chung với anh Binh Nguyên và chị Tố Oanh. Hình như chị Tố Oanh đi trước năm 2005, đi với anh Đào Kim Trang-cựu hội trưởng du khảo Trẻ. Lần đó, chị Oanh kể cũng có ghé vào SiLa, nhưng cũng như bác, chỉ vào nói chuyện tí chút rồi đi, hihi,cũng may, nhờ vậy mà tui mới có loạt bài này :D. Anh Binh Nguyên thì hình như sau này có đi lại làm Kí sự Sông Đà (không nhớ là năm 2006, hay 2007), về có nghe anh nói lại là mấy người ở đó có nhắc đến tui. Cũng zui!

[3000]

đi thế này gọi là 3 cùng rồi chứ phượt gì? Bọn Phượt có mà chạy mất dép.

[Birdy]

thanks mỏi hết cả tay :D

công nhận phải đi như bạn Trâu thì mới đúng chất phượt (c)

[r0sy]

Đọc bài bạn Trâu làm tớ nhớ đến lần ở Tả Kố Khừ, tớ cũng lang thang vào chơi 1 nhà dân ở bản. Nghe nói tớ sẽ chụp ảnh và gửi về, cả nhà mừng lắm, tấp nập thay quần áo mới, vấn tóc, chải đầu, đội khăn, cứ nhộn nhịp hết cả lên. Mình nhìn cũng thấy vui lây :)

Sau đó tớ có rửa ra và gửi về. Đợt sau khi lên lại Tả Kố Khừ, gặp lại nhà người ta, bị bắt giữ lại ăn tối nhất định ko cho về. Thấy ảnh được lồng khung kính treo cẩn thận ở giữa nhà nữa. Chẹp chẹp, cảm giác ấy, cứ lâng lâng :D

[chaubathong]

@ROsy: uh, họ thích chụp hình lắm. Nhưng người Kinh mình toàn hứa cuội, khi gặp họ thì hứa gởi hình cho đã cái miệng, sau đó rất hiếm người làm. Vì vậy, ai mà giữ lời, họ quí lắm. Cũng như ROsy, tui cũng gởi lên cho họ rất nhiều hình, tấm nào chụp chung thì phóng lớn sẵn cho họ. Sau này có dịp lên thăm, thấy họ treo trang trọng trong nhà. Cảm giác đó vui hén :-)

[chaubathong]

Thanh niên thì đi săn
https://farm4.static.flickr.com/3645/3287056470_fac62b843e_o.jpg

Phụ nữ thì lên nương
https://farm4.static.flickr.com/3408/3292074558_83f684a748_o.jpg

Giã gạo
https://farm4.static.flickr.com/3637/3292077966_324e1fae5a_o.jpg

Ra sông đãi vàng
https://farm4.static.flickr.com/3616/3292033442_cd3480f106_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3211/3292032532_b4e4a6c32c_o.jpg

Ông già thì đan nơm, lưới để bắt cá
https://farm4.static.flickr.com/3488/3292030914_0344246864_o.jpg

Bà già thì chẻ củi, nấu cơm
https://farm4.static.flickr.com/3551/3292029380_5b7a56aec0_o.jpg

[chaubathong]

Khi đã thân quen với tôi, Chà Bì – một cậu nhóc mới 17 tuổi , đang học lớp 7 -rù rì rủ tôi: “Anh thích đi mò không? Vui lắm”. Hẳn đây cũng là dạng “Chọc sàn” , “ Đánh mông" kiếm bạn gái như theo tục của một số đồng bào người dân tộc mà tôi đã nghe qua . Nhưng “ vào trận”, qủa là chuyện tôi không hề nghĩ tới…

Chuyện xưa, chuyện nay...
Dường như “đọc” được trong mắt tôi một thóang háo hức, một thóang ngần ngại , Chà Bì liến thoắng kể về “ thành tích” đi mò của mình như để động viên tôi “cố lên”. Hắn bảo đi mò có 2 cách: đi theo nhóm hoặc đánh lẻ. Nếu đi theo nhóm thì cứ việc đàng hòang đến nhà cô gái ưa thích rồi gọi cửa, bố mẹ sẽ ra mở cửa mời vào nhà uống trà, hút thuốc. (người Si La có thể qua nhà nhau chơi gần như mọi lúc dù đêm khuya khoắt vẫn không bị phiền hà). Sau đó, ngồi nói chuyện chơi. Đợi bố mẹ cô gái đi ngủ, cả nhóm ngồi một lát cũng đi về và để một” chiến sĩ” ở lại.

https://farm4.static.flickr.com/3545/3288430719_5ce83b2569_b.jpg

Nếu đi đơn lẻ, thường phải hẹn trước với cô gái. Buổi tối, khi mọi người trong bản đều tập trung tại nhà trưởng bản, nhà thầy mo xem tivi thì đó là giờ của cánh thanh niên chưa vợ (tuổi từ 15 trở lên) “khảo sát tình hình". Tối khuya, chàng trai cứ việc chờ lúc bố mẹ ngủ say, đến gõ nhẹ cửa (hoặc gõ nhẹ vào vách nơi cô gái ngủ) làm ám hiệu. Cô gái sẽ giả vờ ra mở cửa đi vệ sinh để cho chàng trai vào. Nếu không hẹn trước mà đã để ý thích một cô nào đấy, Tối khuya cứ việc mon men đến, dùng dao lèn vào khe cửa bẩy chốt lên để vào nhà, đến buồng cô gái. Nếu đồng ý, cô gái sẽ im lặng, còn không “chiến sĩ” phải đi về.

Đi mò thời nay, có chú còn mang theo cả gói xôi trộn với thuốc lào, rượu để cho con chó nhà cô gái “xỉn”, ngậm miệng đừng sủa làm kinh động phụ huynh khi chàng ta đột nhập vào. QUậy hơn, Chà Bó kể với tôi: “Ở bản Xeo Hai, thằng bạn của mình cũng đi mò ai ngờ bị bà mẹ “canh” giữ quá, nghe rục rịch một chút là quờ tay lên rương lấy cái bật lửa đi kiểm tra làm nó không “làm ăn” được gì cả. Tức mình, nó lén lấy đống phân để cạnh bật lửa rồi mò vào nằm với con gái. Nghe động, bà già vớ cái bật lửa ai ngờ bị “phục kích”…

Đâu phải cứ đi mò là được. Có lần Lý Chà Xôi (con của thầy mo) đến nhà cô bạn gái, ba mẹ đi vắng chỉ còn bà ngọai già ở nhà. Xôi ta đã hẹn, nên tự tin mò vào trong, Ai ngờ, bà ngọai già khó ngủ , nghe tiếng động liền xách đèn vác dao đi soi. Thấy Xôi nằm trong buồng của cháu gái, bà già cầm dao rượt theo, cũng may Xôi là thanh niên nên chạy nhanh thóat được.

https://farm4.static.flickr.com/3548/3288428023_08a6f53bbb_o.jpg
Mới 16,17 tuổi, loắt choắt vậy chứ, mấy chú nhóc này đã có kinh nghiệm nhiều năm "đi mò" rồi đấy.

Ngồi nghe lũ trẻ nói chuyện “đi mò” , Ông Chà Dó- một “tay mò” đã hơn 60 tuổi , có giọng hát hay nổi tiếng cuả bản – có vẻ ... coi khinh . Ông nói ngày xưa đi mò hay hơn bây giờ nhiều . Cũng đầu bằng hai chữ “Ngày xưa…” ông kể...

Chàng trai đi lên nương, thấy rẫy bên cạnh có cô gái ưng ý chàng liền cất tiếng:
Người yêu ơi, đường em đi, lối em về, dáng em đi
ANh nhớ lắm em ơi.
Trái tim anh không lúc nào nguôi
VÌ nhớ em, nhớ mái tóc, đôi tay
Nhớ hơi thở, tiếng thì thầm của em.
Cô gái cũng không kém:
Anh yêu ơi, người em đẹp, được anh nhớ anh thương
Nếu nghe lời em, anh hãy đến với em
Giờ bố đã ngủ, mẹ đã nguôi
Cùng đặp chăn, tay gối đầu, nước bọt nuốt chung
Để em mừng, nguôi nỗi nhớ trong tim.

Cô gái đã mở lời, thế là tối , chàng trai cứ việc đến nhà. “Ngày xưa nhà bằng vách nứa (không phải vách đất như bây giờ). Chờ bố mẹ ngủ say, chàng trai ơ bên ngòai phòng cô gái rồi dùng cây khều nhẹ. Cô gái sẽ ra mở cửa. Nói đến đây, Chà Dó bỗng buột miệng hát mê mải (bằng tiếng Si La) những câu hát mà mấy chục năm qua không còn được hát. GIọng hát đã khàn đục nhưng ông hát vẫn say sưa lắm, hát đến quên có tôi ngồi cạnh. Hát một hồi lâu, như chợt tỉnh ông nhìn tôi cười rồi giải thích bằng tiếng Kinh ngọng nghịu: Nếu cô gái còn dùng dằng chưa ra mở, chàng trai lại cất tiếng hát. Đấy là bài “xin phép” cô gái mở cửa cho vào: "xin phép gia đình, cái cột nhà, cái bếp ; xin phép cái cửa đừng kêu lớn khi người con trai lạ mở cửa vào nhà. Tiếng anh không phải tiếng chuột kêu, nếu yêu anh xin em hãy lắng nghe để cùng tâm sự”.

Sau đó mới giãi bày tâm sự: “Biết em là gái chưa chồng, anh là trai chưa vợ nên mới đến hỏi han. Nếu hợp ý, hợp lòng thì anh sẽ đến nhiều lần để đôi ta tâm sự. CÒn nếu không ưng thì anh cũng xin làm bạn đêm nay. Nếu em không chấp nhận thì thôi, anh đành phải ra về”… Ngày xưa, tuy được ngủ lại nhà con gái người ta nhưng nhát lắm. Đêm đầu tiên chỉ được nằm cạnh bên nói chuyện thôi mà đã run lập cập rồi. Nếu thích nhau thì đêm thứ ba mới được quan hệ , còn bây giờ…Nói đến đó Chà Dó lắc đầu bỏ lửng câu nói, mắt lại nhìn xa xăm…

https://farm4.static.flickr.com/3614/3289244174_c05570ef2e_o.jpg
Nam, nữ SiLa hầu như được tự do luyến ái trước hôn nhân. Họ xem điều đó tự nhiên như ăn, uống, như cây cỏ mọc trong rừng. (Nhưng khi đã lập gia đình rồi, thì giữ kĩ cương, nề nếp rất kĩ.)

Tôi đi mò
Nhóm “biệt kích” đi mò lần này có 4 người: Giàng Chà Bì, Hù Chà Dong, Hù Chà Bó và tôi. Chà Bó tuy ở tận bản Xeo Hai (cách Xì Thau Chải khỏang 3 km) nhưng có bà con ở đây nên rất rành địa thế, tình hình con gái trong bản . Chúng tôi xuất phát khi đã hơn 23h. Bên ngòai, lẫn giữa màn đêm đen kịt, lẫn giữa núi rừng âm u là những ánh đèn pin, những bó đuốc lập lòe, loang lóang. Chà Bì nói với tôi: “Cũng là dân “đi mò” trong bản chúng mình cả đấy”. Đi ngang qua nhà Cố Nhì (một cô gái trong bản), chiến sĩ Chà Bó hành động trước. Tuy mới 18 tuổi nhưng Chà Bó đã có hơn 3 năm kinh nghiệm “đi mò”. Bằng những thao tác rất thuần thục : bẻ một thanh nứa nơi hàng rào rồi cầm đèn pin “phi thẳng” vào trong sân, nhanh nhẹn như con mèo.

Do không hẹn trước nên Chà Bó bật đèn pin rọi qua khe cửa sổ xác định vị trí giường ngủ của cô gái. Rồi hắn tiến đến cửa chính, dùng thanh nứa lèn vào khe cửa bẩy chốt lên. Chốt chặt quá nên hắn phải loay hoay khá lâu. Rục rịch một hồi, tiếng động to quá, bà mẹ bên trong hỏi vọng ra: “Ai đấy?”. Mặc. Hắn vẫn im lặng lui cui rọi đèn pin bẫy chốt cửa lên. CÓ lẽ biết được tụi thanh niên “đi mò”,bà mẹ nói vọng ra: “Ở đây không có người yêu của chúng mày đâu”. Cả bọn nghe thế “cúp đuôi” đi. Hơi quê với tôi, Bó thanh minh : “Hôm nay chắc có chuyện bực mình nên mới không cho mình vào chơi với con gái đấy”.

https://farm4.static.flickr.com/3540/3289247120_1c1fb09b08_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3584/3289247428_5e12da9ef6_o.jpg

Chà Bì đã có hẹn trước , nên đến nhà bạn gái hắn chỉ việc đến bên vách phòng cô gái khẽ gõ nhẹ. Chưa nay một phút sau, cửa khẽ mở ra. Chúng tôi tiếp tục chia tay với một chiến sĩ nữa. Đến lượt tôi, chúng dẫn đến nhà Lý Cố Bi- cô gái 18 tuổi nhưng mới học đến lớp 9. Lần này thì đường hoàng vào thẳng nhà gọi cửa.Bà mẹ đã ngủ, Cố Bi mở cửa mời cả đám vào uống trà, hút thuốc lào. Một lát, hai đứa bạn “mò” cáo lui, để lại một mình tôi nơi “chiến trường” không quên nháy mắt chúc tôi thành công. Chà Dong đã có bạn gái (tối nào cũng qua ngủ chung) nên chuồn thẳng về nhà bạn gái. Chà Bó tiếp tục qua nhà đứa khác. Do đã ở lại đây cả tuần, lại hay lang thang nhiều nhà trong bản chơi, tôi cũng đôi lần nói chuyện , chụp hình cho Cố Bi vì thế hai đứa cũng đủ thân quen để nói chuyện thỏai mái với nhau đến tận khuya.

5h sáng hôm sau, tôi về đến nhà trưởng bản, cũng cùng lúc với Chà Dong ở nhà bạn gái về. Thấy tôi, Chà Dong cười lớn, vỗ vai ngạc nhiên: “Định dẫn anh đi cho biết thôi, ai ngờ mới ở với người SiLa chừng tuần lễ, đi mò lần đầu tiên thành công là giỏi lắm đấy”. Tôi chỉ im lặng, mỉm cười và nhất quyết không nói cho nó biết rằng tối qua tôi cũng đã được ngủ trên giường cô gái nhưng …nằm một mình. Cố Bi vào buồng trong ngủ với mẹ!

https://farm4.static.flickr.com/3567/3289245898_b8854aee32_o.jpg
Tui cũng xon xen chụp hình kỉ niệm với một em gái SiLa

https://farm4.static.flickr.com/3612/3288426205_fec886093a_o.jpg
Một câu hỏi nhỏ: cả nhà thử đoán xem trong hình này, ai là người đã có chồng, và ai là người còn độc thân? Tại sao?

[honGSonn]

Tui bắt chước bạn Trâu "mò" thử coi trúng không nhé.

Cô đội khăn đã có chồng, hai cô đầu trần có bồ nhưng chưa thèm lấy chồng :LL

Lật lại trang trước mà koi, tấm hình chụp mấy cô hơi lớn tuổi đều đội khăn, có thêm tấm hình cưới, cô dâu đội khăn. Khà khà. chắc mò trúng rồi :))

[mihtua]

Càng ngày càng hay ạ.
Cứ mỗi lần thấy bạn Trâu post là lại phải chui vào xem rồi vote rối rít :LL

Ảnh kia thì tớ đoán là cô ngoài cùng bên phải có chồng rồi còn 2 cô kia thì chưa, quấn tóc lên đầu để chứng tỏ đã có chồng còn phục trang thì khi chưa lấy chồng vẫn còn xanh xanh, hồng hồng, xoăn xoăn thế kia chứ lấy chồng rồi thì đen thui à =))

[spartans]

Anh honGSonn đoán trúng rồi, em cũng đoán như thế, nhưng theo ý khác:

Hai cô bên trái tấm hình chưa có chồng vì các cô ý đeo chiếc túi bằng dây rừng, được trang trí những tơ chỉ đỏ sặc sỡ. Cô bên tay phải có chồng rồi, vì cô ý không còn được mang túi có chỉ đỏ sặc sỡ nữa ạ :shrug:

Nói có sách đây ạ:

http://vi.wikipedia.org/wiki/Người_Si_La

http://www.vaetravel.com.vn/dantoc/sila.aspx





Trang phục của phụ nữ Si La khá cầu kỳ. Mảng áo trước ngực áo may bằng vải khác màu với áo và được gắn đầy những đồng xu bạc, xu nhôm. Khăn đội đầu của phụ nữ khác nhau theo lứa tuổi. Các cô thường đeo chiếc túi bằng dây rừng, được trang trí những tơ chỉ đỏ sặc sỡ.

[dudu08]

thanks mỏi hết cả tay :D

công nhận phải đi như bạn Trâu thì mới đúng chất phượt (c)

Công nhận là em GATO. Em chỉ nghĩ rằng bạn Trâu đang thi hành nhiệm vụ, và tranh thủ copy lại cho bà con biết thêm thông tin. Chùm phóng sự báo chí này rất rất hay, đúng chất báo chí miền Nam. Nhưng nếu bảo là đây à Phượt thì em thấy không chính xác. Đó là công việc của bạn Trâu. Em chỉ nghĩ rằng Phượt là cái gì đó là thú vui, không liên quan đến công việc. Còn đi để viết báo thì e rằng vượt quá phạm trù Phượt mất rồi.
Thể nào em cũng bị chửi, nhưng mà đôi khi có tý phản biện cho vui.

[LinhEvil]

Nếu thi hành nhiệm vụ mà vẫn chan chứa cái tình, vẫn khám phá hồn nhiên như anh Trâu thì em phục lắm.

Sợ nhất đọc phóng sự qua loa, khô khan vớ vẩn, nhưng đọc bài bạn Trâu thì mịn như là bột í...:))

[dudu08]

Hì, mấy báo như Tuổi trẻ TP HCM thì chất lượng phóng sự chuẩn nhất VN rồi bạn, khỏi phải nghĩ. Nói chung cũng xứng đáng!!!

[Anh Già]

Trâu em sắp tới làm quả Trung Mỹ với anh không? Đồng thời lấy tư liệu làm luôn mấy cái phóng sự .

[chaubathong]

Hihi, đố một câu nhỏ mà cả nhà mình tham gia sôi nổi quá. Mọi người không những đoán trúng, mà còn giải thích chính xác (chứ không phải đoán mò). Trâu rất vui vì ít ra những bài của mình cũng đem đến được "một cái gì đó" cho cả nhà.

À, nhân tiện bạn spartans có dẫn link thông tin về người SiLa (http://vi.wikipedia.org/wiki/Người_Si_La), Trâu tui cũng vui khi thấy hình của mình cũng được sử dụng (chỉ có điều không thấy dẫn tí nguồn nào cả ;-) )

Ảnh gốc: Đây là hình gia đình nhà ông trưởng bản Xì Thau Chải của người SiLa.
https://farm4.static.flickr.com/3262/3296038939_910166879e_o.jpg

@dudu08: hihi, đọc comment của bạn xong, mình cười quá chừng :-). Đâu có gì mâu thuẫn giữa công việc và thú vui đâu bạn? Sao bạn không nghĩ rằng Trâu tui may mắn, và hạnh phúc hơn nhiều người vì có công việc phù hợp với niềm đam mê của mình?

@LinhEvil: Tui nghĩ rằng, nếu chỉ đơn thuần thông tin, mọi người có thể lên net search một phát ra hằng hà sa số. Nhưng cảm xúc thì không. Tui luôn sống hết mình trong những chuyến đi, và muốn cùng chia sẻ những cảm xúc, những trải nghiệm sống đó cho mọi người. Vì thế, tui rất vui khi đọc comment của bạn.

@Anh Già: Em đang học anh ơi, đâu có thể đi được. :-(. Mà anh định khi nào đi vậy? Đi đâu, bao lâu, có kế hoạch cụ thể chưa? Anh có thể pm cho em nick yahoo, bữa nào rảnh, mình chát, nói chuyện nhiều hơn hen :-).

[spartans]

Đọc những bài ký sự của chaubathong, có cảm nhận như là mình đang đồng hành cùng trong những chuyến đi của bạn :-)

Wiki là từ điển mở, nên dễ hiểu vì sao ảnh của Trâu có trên đó, nhưng tên Trâu thì không :shrug:

[Kiara]

Tớ rất chi cảm ơn bạn Trâu, bởi lẽ thế này:

Hôm tớ đi Apachai có nói chuyện với một anh ở BCH bộ đội biên phòng, anh có đề cập đến các bạn dân tộc Sila và chỉ đường cho tớ đến đó, nhưng theo thông tin anh ấy đưa lại, hiện chỉ còn 2 bản người Sila, 1 ở Lai Châu, 1 ở Điện Biên với dân số còn khoảng 600 người, là một trong 3 dân tộc có dân số<1000 (Được đưa vào diện bảo tồn gì gì đấy) và số dân ngày một giảm do dân tộc Sila chỉ lấy vợ lấy chồng trong cùng dòng họ dẫn đến quan hệ cận huyết làm ảnh hưởng đến sự phát triển giống nòi. Tớ cũng muốn tìm hiểu kỹ hơn về họ nhưng do thời gian có hạn nên không vào bản được, mà có vào thì cũng "cưỡi ngựa xem hoa" mà thôi, may sao có Trâu "tung tin" kịp thời :D. Thanks bạn.

[chaubathong]

@spartans: cám ơn bạn vì sự đồng cảm với mình. Còn "vụ Wiki", tui biết đó là từ điển mở, tuy nhiên nếu bạn đọc Wiki (tiếng Anh), luôn luôn ở dưới cùng đều dẫn nguồn, và link tham khảo (references). :)

@Kiara: nhân dịp đang nói về chuyện thoái hóa nòi giống. Tui cũng kể thêm chút chuyện.

Thanh niên SiLa quan hệ tình dục rất sớm. Hầu hết thanh niên trong bản đều thừa nhận đã quan hệ tình dục lần đầu tiên khi mới 15,16 tuổi. (thậm chí còn sớm hơn). “Khi đến tuổi, cái người nóng lên thì phải đi tìm bạn gái thôi”. (nghe đến đây tự nhiên Trâu tui cũng thấy "cái người nóng lên" :D)

Tuy biết khá rõ về các phương pháp phòng tránh thai, quan hệ tình dục an toàn nhưng phần lớn lại chỉ canh ngày theo vòng kinh chứ không sử dụng bao cao su “người dân tộc không bị bệnh Si đa đâu”. (c)

Ông Hù Chà Hù-trưởng bản Xì Thau Chải- cho biết: “Người Si La nếu thích nhau thì có thể quan hệ tình dục trước hôn nhân, Vì thế một cô gái trước khi lấy chồng đều có thể đã quan hệ tình dục với nhiều chàng trai và ngược lại. (Với điều kiện phải là người khác họ hoặc bà con đời thứ ba)”.

Thật ra, đứa nào đến ngủ với con gái, bố mẹ đều biết nhưng “giả lơ” . Đến khi hai đứa ngủ say sẽ lén đến xem coi đứa nào ngủ với con gái mình. Không thích thì ra ngòai, ngồi thổi bếp lửa lên, gây tiếng động cho cậu trai biết để chuồn gấp. Nếu thích cậu bé đó, thì để yên. “Xem mặt để lỡ con gái có mang thì biết đứa nào mà bắt cưới chứ”,ông trưởng bản cười hồn nhiên. “Lỡ nó không cưới thì sao?” “ Chưa bao giờ xảy ra chuyện đó, nhưng nếu có thì phải mang ra pháp luật xử lí thôi”.

“Nhưng một cô gái có thể ngủ với nhiều chàng trai, làm sao biết được ai là tác giả?” Rất ngây thơ, mọi người lớn đều cười nói: “Đứa nào ngủ với con gái mình nhiều lần thì là đứa con của nó”. Chính vì suy nghĩ “ngây thơ” này mà có lẽ đã có trường hợp, anh A, anh B cùng quan hệ với cô C. Cô C có mang với anh A, nhưng do anh B “qua lại” nhiều lần hơn nên anh B phải cưới cô C. Sau đó, anh A lấy vợ khác, lại có con. Đứa con này yêu con của anh B và cô C và đòi cưới. Về lí thuyết thì ổn cả vì hai đứa khác họ, lại không phải là bà con đời thứ ba. (Tuy nhiên, thật ra chúng là hai anh em cùng cha khác mẹ). Chính điều này dẫn đến sự đồng huyết. Và cũng là một trong những nguyên nhân khiến người Si La suy thóai nòi giống, tỉ lệ sinh con khỏe mạnh thấp?

[Anh Già]

Anh thấy mấy cô bé SiLa cũng xinh đấy chứ, thế lần đi ngủ đêm ở nhà cô gái SiLa kia về, Trâu có giúp bà con dân tộc cải tạo được tý nòi giống nào chưa ? :D

[Chuối đây]

Lúc nào có điều kiện anh cho xin bài phóng sự về người Mảng ở Mường tè nhé anh Trâu?

[chaubathong]

@Chuối đây: trời, tui đâu phải là nhà dân tộc học đâu. Tui lên vùng miền núi phía Bắc nhiều, nhưng thật sự tìm hiểu, "ba cùng" thì chỉ có với dân tộc SiLa thôi. Muốn tìm hiểu thêm về những dân tộc thiểu số, bạn có thể đến bảo tàng dân tộc học (Hà Nội), đến thư viện (hic, tui quên mất tên rồi, nhưng cũng ở Hà Nội). Ở đó có rất nhiều sách, hình ảnh, thông tin hay...

[chaubathong]

Ông thầy mo Lì Chà Ché cười khà khà với tôi: “Cúng bản là ngày lễ linh thiêng nhất của người Si La (nhằm cầu sức khỏe, yên bình và mùa màng tươi tốt). Mấy năm trước Sở Văn hóa - thông tin có về, tổ chức lễ cúng bản nhưng đó chỉ là diễn tập, biểu diễn lại. Còn bây giờ là thật. Mày là thằng người Kinh đầu tiên được tham dự lễ cúng bản thật sự của người Si La đấy”.

Ngày con hổ của tháng giêng…
Bảy giờ tối. Ông trưởng bản ra sân, lụi cụi leo lên tảng đá cao nhất bắc tay lên miệng làm loa, phát ra một tràng tiếng Si La vang vọng cả bản. Từ xa có tiếng í ới trả lời, rồi lại vang lên những tiếng khác kêu nhà bên cạnh. Chỉ một lát sau, nhà trưởng bản đã chật ních. Những bà già xúm quanh bếp thiêng đốt lửa lên sưởi ấm. Mấy chị địu con ngồi nép vào sát vách lặng im chờ đợi.

Cánh đàn ông cũng ghé bên bếp thiêng, kéo thuốc lào sòng sọc rồi nhả khói mù mịt. Dưới ngọn đèn vàng tù mù, ông trưởng bản trịnh trọng khoác thêm chiếc áo vest đã sờn (chỉ dùng cho những ngày quan trọng), đeo thêm cặp kính lão, ông cắm cúi mở quyển sổ chi tiêu ra và nói một tràng (thỉnh thoảng lại chêm thêm tiếng Kinh) về tình hình thu chi trong bản và yêu cầu quyên góp cho ngày cúng bản.

Những bàn tay sần sùi đầy vết chai ngồi tỉ mẩn lôi ra từng tờ bạc đã nhàu được xếp cẩn thận trong người: 1.000, 2.000, 3.500 đồng... “Cúng bản không bắt buộc, người nào có bao nhiêu góp bấy nhiêu thôi”.

Buổi sáng hôm sau các trai bản đều tập trung lại, chặt tre, gỗ để dựng cổng bản. Cổng chính thường được dựng ở đầu làng, theo hướng tây (người Si La cho rằng mình đi từ hướng tây (Tây Tạng sang) nên bao giờ hướng đó cũng được coi là hướng gốc). Cổng chính gồm hai cọc chôn hai bên đường. Trên thanh gỗ ngang buộc phía trên có quấn dây bện từ cỏ tranh, cây sa nhân rồi cắm vào đó các loại súng, giáo nhọn, dao đẽo bằng gỗ và giắt các phên đan mắt cáo (đó là những loại vũ khí để trừ tà ma).

https://farm4.static.flickr.com/3606/3301179505_0d65c41631_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3514/3301197497_35e1685f86_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3645/3301211105_81732a093f_o.jpg

Lễ cúng bản hằng năm được tổ chức trong tháng giêng vào ngày con hổ (vì hổ là vật thiêng của người Si La). Một tuần của người Si La có 12 ngày (tính theo 12 con giáp của người Kinh nhưng ngày con mèo được thay bằng ngày con dê và ngày con dê được thay bằng ngày con người). Tôi rủ cô bé trong nhà cùng đi dự lễ, em lắc đầu: “Phụ nữ phải ở nhà, không được bén mảng đến khu làm lễ vì sẽ làm ô uế (?!)”.

Năm nay không tổ chức cúng bản vào sáng sớm như thường lệ mà làm vào buổi trưa (để đợi tụi nhỏ đi học về hết). Trong hai ngày cúng bản thì nội bất xuất ngoại bất nhập, cấm mọi gia đình trong bản chuẩn bị đồ ăn bằng cách nướng, rán, xào...; không ai được cãi cọ, giã gạo, say rượu. Chà Tư cười nói với tôi: “Anh có muốn về thì phải sau hai ngày cúng bản mới được phép đi. Nếu vi phạm phải nộp phạt 2 hào bạc và một chai rượu đấy”...

Thầy mo bệ vệ đi xuống, dắt theo con chó trắng 17kg và một con gà trắng (mua tận bên bản của người Mông) để làm lễ vật cúng. Thầy mo mặc áo đen nhưng quần lại là quần soọc kaki bước đến thân cây to, cạnh cổng mới dựng. Pờ Chà Tư cầm sẵn một khúc cây lớn. Chỉ một cái đập dứt khoát, con chó nằm lăn ra, không kịp kêu một tiếng.

https://farm4.static.flickr.com/3340/3302012266_7cf276032a_o.jpg

Thầy mo tay cầm con dao cắt tiết con chó, người dân trong bản cũng cắt cổ con gà rồi tất cả rưới máu lên những tấm phên, vũ khí (bằng tre, gỗ) làm sẵn từ sáng.

https://farm4.static.flickr.com/3603/3301182977_7b7ba8d0e3_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3362/3302015572_8bbab79d22_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3518/3301191209_81afd2dce4_o.jpg

[chaubathong]

Thầy mo cắt đuôi con chó, rồi chôn dưới cổng như một kiểu bùa chú xua đuổi tà ma.

https://farm4.static.flickr.com/3421/3302034962_1e364895b9_o.jpg


Rồi ông lấy trong lon gạo một con ốc tiền (vỏ ốc, rất có giá trị với người Si La để cầu may, lấy phước) và vài sợi lông gà. Tay rải gạo, miệng lâm râm đọc thần chú.

https://farm4.static.flickr.com/3358/3301193641_0b1da5031a_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3424/3302032620_8e4042a2f4_o.jpg


Nói đến đây, ông châm lửa đốt lông con chó, khói bốc khét lẹt để xua đuổi ma quỉ rồi mang con chó, con gà đi thui. Người dân trong bản cũng lấy những tấm phên, vũ khí đã tẩm máu chó, gà về treo trước nhà: "máu chó trắng, gà trắng sẽ xua đuổi tà ma ra khỏi bản".

https://farm4.static.flickr.com/3622/3302039350_9e8c8081e1_o.jpg


Một hồi, từ khắp nẻo, mỗi người tay cầm nắm xôi (nếp được ngâm bằng nước luộc hoa vè hư để khi nấu xong sẽ có một màu vàng óng, ăn rất thơm), nách cắp chai rượu đi ra cổng bản để cùng nhau dùng cho hết số rượu và con chó vừa thui mới được phép về nhà. Một bãi nhậu dã chiến được bày ra trên lá chuối, giữa rừng núi âm u, ngổn ngang xung quanh là lá cây, vũ khí tre nứa vương vãi máu, giữa những con người chất phác thật thà, cảm giác vừa ấm cúng vừa rờn rợn khó quên.

https://farm4.static.flickr.com/3565/3301211981_ea2cd8e306_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3298/3301212749_4842be7d28_o.jpg
Xôi này chỉ được dùng trong những dịp trọng đại.

[chaubathong]

Khác với tưởng tượng của tôi về một thầy mo mặt chuột, hàng ria cá chốt, trong bộ đồ bà ba cổ đứng có hai hoặc ba túi màu chàm xanh, đôi mắt ti hí đầy gian xảo luôn liếc nhìn mọi người như trong phim ảnh...; thầy mo Lì Chà Ché ở bản Xì Thau Chải là một người đàn ông 49 tuổi, vạm vỡ, tiếng nói rổn rảng, đeo đồng hồ điện tử, nói chuyện tiếu lâm “mặn” một cây.

Thầy mo thời hiện đại
Thầy mo nói chuyện khá dè dặt, hỏi gì mới nói. Năm 15 tuổi đã đi làm cầu đường, rồi lái xe, lái máy nổ... Đến năm 1986, khi phong trào đào vàng lên cao, Chà Ché là một trong những chủ đãi vàng trên sông Đà đã quản lý, thu mua vàng của biết bao người. Điều này Chà Tư - người trong bản - đã nói với tôi từ trước: “Người đãi vàng giỏi nhất, giàu nhất bản Xì Thau Chải là thầy mo Lì Chà Ché đấy”.

Nhà của thầy mo khá rộng, có cả ao nuôi cá. Nếu như nhà trưởng bản có cái tivi 14 inch do Sở Văn hóa - thông tin tặng chung cho cả làng cùng xem thì nhà thầy mo có riêng một tivi Vitek 21 inch cùng với dàn đầu đĩa CD khá hiện đại. Có máy thủy điện nhỏ phát điện cho cả nhà. Thậm chí giữa núi rừng bạt ngàn, giữa những người dân nghèo khổ như vậy thì nhà thầy mo “chơi” luôn cái ăngten chảo bắt được 60 đài.

Văn minh rồi nhưng thầy mo vẫn đóng vai trò khá quan trọng trong đời sống tâm linh của người Si La. Nhắc đến thầy mo, ai trong bản cũng đều nói với một vẻ nể sợ. Không nể sợ sao được khi thầy mo Lì Chà Ché mới học đến lớp 2 nhưng có thể nói được đến tám thứ tiếng: Hà Nhì, Thái, Mông, Cống, Quan hỏa (tiếng Hoa)... từng đi qua đến... Lào cúng, làm ăn.

Một già làng trong bản nói: “Muốn trở thành thầy mo phải thuộc hết 36 qui cách cúng trừ tà ma, 17 cách cúng người chết. Mỗi cách có một bài thần chú khác nhau, bài ngắn như cúng bản cũng gồm 46 câu. Bài dài (cúng người chết) thì đọc liên tục gần bốn tiếng mới hết. Tất cả đều được truyền miệng. Vì thế, không phải ai cũng làm được thầy mo đâu”.

Khi đã quen thân rồi, thầy mo Chà Ché mới mạnh dạn nói chuyện với tôi, ông kể: “Hồi đó, tôi thường theo ông nội (cũng làm thầy mo) đi cúng. Riết rồi quen. Lớn lên, tự nhiên thích làm thầy mo. Tuy là cháu nhưng tôi cũng phải “làm lý” (thủ tục): lễ vật bái sư là hai hào bạc, một chai rượu, một con sóc để tổ tiên phù hộ cho mình sáng suốt, học không quên.

Ông thầy mo sẽ ngồi đọc hết các bài cúng từ 7g tối đến 3g sáng, liên tục trong ba đêm. Sau đó, đứa học trò phải đọc lại tất cả không được sai một chữ thầy mới cho “xuống núi”. Sợ nhất là cúng trừ tà ma một cái cây trên nương bị sét đánh. Đọc sai một chữ là “cứng” người, té xuống liền. Muốn giải thì phải có người khác thuộc đọc tiếp thì người kia mới hết. "Thời của ông tôi đã có người bị rồi đấy”, thầy mo nói.

https://farm4.static.flickr.com/3562/3301215511_6c2e7e5c59_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3329/3301213327_d25c708620_o.jpg


Si La ơi! Tôi về...
Chuyến xe duy nhất từ Mường Tè đi Điện Biên xuất phát lúc 5g30. Vì thế, ở Xì Thau Chải, vừa rạng sáng tôi đã phải dậy để chuẩn bị đồ đạc, vậy mà cả nhà trưởng bản đã thức dậy trước đợi tôi. Trên bàn đã chuẩn bị sẵn một gói cơm nếp nấu bằng thứ gạo ngon, đẹp nhất của người Si La (chỉ dùng trong những ngày lễ đặc biệt), một quả trứng luộc, một ít thịt gà rừng mà tối qua Chà Dong đã vào rừng đến tận khuya để bắn làm thức ăn đãi tôi lên đường.

Balô của tôi giờ đầy ắp quà: cặp sừng hoẵng treo trang trọng trong nhà mà Chà Thọ tự hào khoe với tôi đã săn được từ khi mười mấy tuổi giờ cũng được xếp gọn trong túi; cái đồng hồ điện tử Casio sút quai, mất vài con ốc của Chà Dong; một cái túi lưới xinh xắn từ vỏ dây sắn rừng được bà mẹ và đứa con gái đan thâu đêm liên tục trong hai ngày khi tôi bất ngờ thông báo ngày ra đi...Nhiều, nhiều lắm…

Tôi vốn ghét tiểu thuyết ủy mị với những cuộc chia tay sướt mướt, nhưng trời ạ, lần này thì tôi không cầm lòng được, tự nhiên sống mũi thấy cay cay. Tôi nhớ lắm cái đêm cuối cùng, thật khuya, Cố Thuy - cô bé Si La dễ thương luôn quay mặt trốn mỗi khi tôi bắt chuyện- lại hẹn tôi ra bờ suối. Lần đầu tiên trong suốt một tuần ở tại Xì Thau Chải, cô nhìn thẳng vào mắt tôi và hỏi: “Khi nào anh trở lại?”. Lần này thì chính tôi lại quay mặt đi, không dám trả lời...


https://farm4.static.flickr.com/3508/3304739657_5cdc0b2d26_o.jpg
Ngày cuối cùng khi chuẩn bị lên đường, Cố Thuy mới chịu chụp hình với tôi

https://farm4.static.flickr.com/3386/3305515702_fdb7f5434c_o.jpg
Sau khi về lại thành phố, bẵng đi một thời gian, tôi nhận được thư của anh Hù Chà Hai

https://farm4.static.flickr.com/3327/3305514044_3e9519ae87_o.jpg
Thư của Cố Búi dúi vào tay tôi buổi sáng sớm khi lên đường

https://farm4.static.flickr.com/3253/3282755917_88e44a8ac3_o.jpg

https://farm4.static.flickr.com/3601/3292076676_ae9dc6b55a_o.jpg
Con, cháu của ông trưởng bản Xì Thau Chải

Ngồi soạn lại loạt bài này, những gương mặt, những giọng nói, những kỉ niệm lại từ từ hiện ra như một đoạn phim chiếu chậm.Rõ ràng như mới ngày hôm qua...

Nhớ quá...

[congchuadiana]

Em mới gia nhập gia đình Phượt chưa lâu, nhưng cũng cảm thấy chuyến đi Tây Bắc của anh Trâu ý nghĩa quá. Lâu nay em cứ ở Sài Gòn mà chẳng đi đâu cả. Mai mốt anh Trâu có đi Tây bắc rủ em đi với nha.

[Darkk9]

Giá như phóng viên báo chí ai cung yêu nghề, tâm huyết với nghề như bác " Lão Ngoan Đồng" thì thật mừng.
Bài viết của bác hay quá, đầy cuốn hut. Em cũng đi bảo tàng Dân tộc học xem rùi đọc nhưng vẫn thấy "loãng" quá.
Thank bác nhiều.
Mà con gái ở đây gội đầu nước suối với thảo quả gì mà tọc đep nhỉ. Bác nói nhỏ em để em chưng cất cạnh tranh với Sunsilk (NT)

[saigoncool]

[B]





https://farm4.static.flickr.com/3567/3289245898_b8854aee32_o.jpg
Tui cũng xon xen chụp hình kỉ niệm với một em gái SiLa



Anh châu bá thông nên chú thích rõ hơn về cái "behind the scene" của tấm hình hai người nắm tay này :).Nó rất hay và "người" đấy

[Mic71]

Đọc bài của bạn Trâu tôi cứ thấy xốn sang trong lòng. Cảm ơn bạn nhiều lắm. Tôi cũng đi nhiều nhưng đúng là chỉ gọi là "tráng chảo", là "Phượt hơi", "phượt mồm" thôi. Tiếp nữa đi bạn.

[banmaitoahuong]

Cô bé trong ảnh chụp với Thông đẹp người quá. Mấy anh đi lên bản về ai cũng bảo con gái trên bản dễ thương hơn bọn con gái dưới xuôi, họ rất thật và tình cảm sâu đậm. Phải ko Thông ơi?

[chaubathong]

@saigoncool: "behind the scene" thế nào anh đã "thành thật khai báo" rồi mà :D

@Mic 71: "hết vốn" rồi bạn ơi. Có nhiêu quất lên hết trơn rồi. :(

@ banmaitoahuong: tui cũng cảm thấy vậy. Họ rất thật, rất tình cảm. (ít nhất là người Sila). Nhưng mấy dân tộc khác, đặc biệt là ở những nơi du lịch, người dân tộc cũng "cáo" lắm. (Nói cho cùng, cũng tại người Kinh của mình làm "hư" họ thôi).

[daibangnui]

cám ơn bác châu bá thông có 1 bài thật hay

[triton]

Bài của bạn quá hay...............

[thonggaque]

Mình cũng thích đi kiểu như này, cơ mà không phải phóng viên nên lần ở bản dài nhất đc có 3 ngày. T_T

[vali]

ôi xồi con gái trên đấy xinh nhỉ ;)