Khám phá Sài Gòn

[Đương Phan]

LỜI NÓI ĐẦU

Sài Gòn, tên gọi vừa thân thương, vừa quen thuộc.

Tôi không sinh ra tại vùng đất này, nhưng tuổi thơ tôi đã gắn liền với nó, đi cùng nhau biết bao kỷ niệm vui buồn!

“Sài Gòn - hòn ngọc Viễn Đông”. Nhắc đến Sài Gòn, có lẽ mọi người đều cho rằng, đây là thành phố trẻ, thành phố của sự năng động, đổi thay, của thích nghi hoặc đào thải, của cái giàu trên đỉnh vinh quang, và cũng của cái nghèo tột cùng dưới đáy.

Đối với tôi, Sài Gòn không chỉ có thế; còn có buổi ban mai đầy sương sớm, các con đường đầy lá me bay, những tình người dấu kín như các di tích bạc màu thời gian bên dòng đời hối hả.

Vì tội làm bên du lịch, nên khi còn đi học, đọc được cuốn sách “Sài Gòn năm xưa” của Vương Hồng Sển sao tâm đắc quá, biết bao kiến thức học được qua cuốn sách của cụ.

Nhưng sách cụ lại viết về năm xưa, thế còn hôm nay thì sao?. Sách du lịch về Sài Gòn quá hiếm, cả như tôi, người trong ngành cũng còn tìm kiếm khó khăn. Chỉ thỉnh thoảng trên những tạp chí, báo mạng có những phóng sự nhỏ lẻ về một nơi nào đó ở Sài Gòn, như thế quả thật quá ít đối với nhu cầu thông tin hiện nay.

Cũng muốn làm được điều gì đó cho Sài Gòn, tôi xin mạn phép viết ra tập du khảo này, theo dạng online, đi đến đâu viết đến đấy; để cho những bạn nào quan tâm, cũng như cần tìm tài liệu, du lịch có thêm một nơi để tham khảo và hiểu hơn về vùng đất con người của xứ Sài Gòn hôm nay.



Gò Vấp, Sài Gòn
Đêm 9/9/2011



https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/khonganhsg1960.jpg
Nguồn: http://www.panoramio.com/photo/58524640


P/s: Vì đây là việc làm của cá nhân, nên chắc chắn sẽ có những sai lầm, thiếu sót, rất mong nhận được hồi âm của các bạn để tập du khảo được hoàn thiện hơn.

[Đương Phan]

Để hiểu sơ lược về Sài Gòn, xin mời các bạn đọc “Sài Gòn năm xưa” của cụ Vương Hồng Sển, cụ viết rất chi tiết về tên gọi, địa danh, các cột mốc lịch sử hình thành nên Sài Gòn, nhân vật từ thuở hình thành đến thời Pháp thuộc.


http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237nnn2n0nvn31n343tq83a3q3 m3237nvn


“Sài Gòn năm xưa” cụ Vương xuất bản năm 1960, đa phần các thông tin ở thời Pháp thuộc nên thông tin về thời kỳ 1945-1955; 1955-1975 khá ít, hầu như là không có. Do đó, tập du khảo này tôi xin chia làm ba phần: phần thứ nhất là các bản đồ xưa của Sài Gòn, phần thứ hai nói về lịch sử Sài Gòn từ 1945 – đến nay (2011) và phần còn lại là đi vào chi tiết các địa danh tại Sài Gòn hôm nay.

[Đương Phan]

PHẦN MỘT: KHÁM PHÁ SÀI GÒN QUA CÁC BẢN ĐỒ XƯA



1. Bản đồ Sài Gòn 1815 do Trần Văn Học vẽ.


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/tranvhov1815chinh.png



https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgtvh2.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/1347648...57626114546596


Trần Văn Học - không rõ năm sinh năm mất, người huyện Bình Dương, thành Gia Định, nay thuộc thành phố Hồ Chí Minh, là một võ tướng nhà Nguyễn và là người Việt đầu tiên vẽ bản đồ Sài Gòn - Gia Định xưa theo phương pháp phương Tây. Ông cũng được xem là một công trình sư của thành Gia Định.

Ban đầu (Đại Nam chính biên liệt truyện không cho biết năm), ông theo giám mục Bá Đa Lộc đến yết kiến chúa Nguyễn Phúc Ánh tại Gia Định.

Năm 1783, quân Tây Sơn vào đánh phá, ông Học và Bá Đa Lộc đưa mẹ chúa Nguyễn cùng gia quyến chúa chạy sang Cao Miên.

Ở xứ người một thời gian, Trần Văn Học bàn cùng các tướng, nhờ người Cao Miên hộ giá tất cả về Cần Thơ, để tìm Nguyễn Phúc Ánh, chỉ riêng giám quân Nguyễn Hữu Thụy sang Xiêm cầu viện.

Khi quân Tây Sơn đến truy đuổi nữa, chúa Nguyễn phải dong thuyền chạy ra biển Đông. Trần Văn Học theo Bá Đa Lộc đem quốc thư sang cầu cứu vua nước Xiêm, nhờ vậy chúa Nguyễn được phép cư trú nơi Xiêm quốc.

Ngày 19 tháng 11 năm 1784, Nguyễn Phúc Ánh sai ông Học cùng Bá Đa Lộc đưa hoàng tử Cảnh sang Pháp cầu viện. Cuối tháng 2 năm 1785 thì đến thành Pondichérey, một thuộc địa của Pháp ở Ấn Độ, nhưng các nhà cầm quyền Pháp ở đây, như toàn quyền Contenceau des Algrains, thiếu tá hải quân De Souillac, từ chối trợ giúp.

Thấy công việc không suôn sẻ, năm 1786, Bá Đa lộc xin các quan Pháp ở Ấn Độ cho mình cùng hoàng tử Cảnh quá giang trên thương thuyền Malabar, để tiếp tục sang Pháp, còn ông Học trở về Vọng Các, nước Xiêm.

Nhưng khi thuyền ông Học đến đảo Thổ Châu, các tướng khác ở lại với chúa Nguyễn, còn ông lại theo thuyền ngoại quốc đi nữa.

Mùa thu năm ấy, nước Portugal (Bồ Đào Nha) sai tướng Antonio Vincente Da Rosa mang quốc thư và lễ vật gặp Nguyễn Phúc Ánh mời sang nước họ để bàn việc viện trợ. Triều đình Xiêm biết được tỏ ý không vui. Chúa Nguyễn liền bảo sứ thần trở về, rồi chỉ phái quan Hộ bộ Trần Phúc Giai đi đến nước Portugal đáp lễ.

Lúc thuyền Trần văn Học về lại Thổ Châu, vua lại sai ông Học đi sang thuộc địa của Pháp ở Ấn Độ, đem việc đó hiểu dụ Bá Đa Lộc và toàn quyền Pháp.

Năm 1787, thuyền đưa Trần Văn Học từ Pondichérey về đến Malacca thì gặp gió lớn thổi bạt qua Lữ Tống (Lucon), hơn một năm sau mới về đến Gia Định.

Nhờ giỏi quốc ngữ và tiếng Latinh nên từ đó, ông Học ở bên Nguyễn Phúc Ánh phụ trách việc thông ngôn, dịch sách, nhất là các sách kỹ thuật Phương Tây và kiêm cả việc chế tạo hỏa xa (một thứ chiến cụ), địa lôi và các loại binh khí khác.

Năm 1790, Nguyễn Phúc Ánh cho xây thành Gia Định (thành Bát Quái). Ông Học được giao việc "phác họa đường sá và phân khu phố phường” đường trong thành.

Tuy bố trí thành theo phương Tây, nhưng thành lại có 8 cạnh ứng với 8 quẻ của kinh dịch phương Đông. Ngoài phần xây cất thành lũy chủ yếu phục vụ yêu cầu quân sự, thì Trần Văn Học còn chịu trách nhiệm quy hoạch phố thị nằm ngoài thành lũy. Chính các trục đường do ông vẽ ra nay đang còn là những trục lộ chính của thành phố hiện đại, hướng về miền Trung, xuống miền Tây và đi Campuchia. Phố xá, khu nhà ở, khu buôn bán sắp đặt uyển chuyển theo hệ thống sông nước vùng Sài Gòn thời cũ là những sáng tạo của một nhà quy hoạch tầm cỡ...

Sau đó, ông Học học cách đóng tàu đồng theo kiểu mới của người Pháp và ông còn cùng với Vannier chỉ huy các thuyền đồng này đi đánh quân Tây sơn.

Năm 1792, Trần Văn Học xây và vẽ họa đồ thành Mỹ Tho.

Năm 1802, nhà Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi vua lấy hiệu là Gia Long. Năm 1803, ông Học được thăng chức Cai cơ, rồi thêm chức Giám thành sứ Khâm sai Chưởng cơ. Đó là một trong những chức lớn trong hàng tướng lãnh của thời bấy giờ.

Năm Gia Long thứ 14 (1815), vào ngày 4 tháng 12 âm lịch, ông Học vẽ bản đồ Gia Định.

Năm Minh Mạng thứ hai (1821), vua sai ông Học vẽ bản đồ núi sông, đường sá các trấn ở thành Gia Định cho đến địa giới Chân Lạp.

Lúc đó, ông Học đã già, nên nhà vua dụ rằng: Người cũng không sống được mấy ngày nữa, há chẳng nghĩ đến việc lưu danh hậu thế sao?

Rồi vua ban cho ông 100 quan tiền, nhưng chẳng bao lâu sau, ông Học mất.

Vào ngày 23 tháng 4 năm 1998 tại thành phố Hồ Chí Minh, liên hiệp các Hội Khoa học kỹ thuật thành phố đã tổ chức buổi báo cáo về "Vai trò khoa học và kỹ thuật của Trần Văn Học trong lịch sử 300 năm thành phố".

Nhà sử học Nguyễn Đình Đầu đã giới thiệu và minh họa các công trình về bản đồ của ông Học. Cuối buổi, giáo sư Trần Văn Giàu đã tổng kết và đánh giá cao vai trò của Trần Văn Học trong tiến trình xây dựng các công trình ở miền Nam Việt Nam, đặc biệt là ở Sài Gòn cách đây mấy thế kỷ.

Sách Địa chí Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh (tập I) ghi nhận:
Ông được đánh giá là người rất có tài vẽ địa đồ, họa đồ kỹ thuật. Đem so sánh bản dồ Sài Gòn 1799 của Dayot với bản đồ Gia Định 1815 của Trần Văn Học thì, về kỹ thuật đồ bản như trắc địa hay tỉ lệ, bản đồ của ông Học chính xác hơn nhiều...

Trong bảng danh sách các di tích tại miền Nam Việt Nam do Học viện Viễn Đông của Pháp (École Francaise d’ Extrême - Orient) đề nghị và đã được toàn quyền Đông Dương phê chuẩn vào ngày 19 tháng 5 năm 1925, thì lăng Trần Văn Học ở xã Bình Hòa, tỉnh Gia Định, được liệt vào hàng thứ 9.

Theo tờ trình của ông H. Mauger, quản thủ Viện Bảo tàng Sài Gòn và kỷ yếu của Học viện Viễn Đông của Pháp, Vương Hồng Sển viết:
Trước kia Pháp gọi là “tombeu du Maréchal Nguyễn Văn Học”. Nay truy ra không có công thần nào triều Nguyễn có tên họ như vậy. Có chăng là ông Trần Văn Học, tác giả bức địa đồ tỉnh Gia Định họa năm 1815?
Ngày trước ngôi mộ Nguyễn Văn Học ở chỗ khác, chủ đất xin dời nên tham biện sai gỡ ra từng khối nguyên đem về ráp lại trong hoa viên gần tòa hành chính như hiện nay ta thấy.
Mộ cải táng vào ngày 28 tháng 4 năm 1939, lấy được đồ trang sức phẩm bằng vàng, mão, đai của nhất phẩm đại thần, về sau ông quản thủ Pháp dời giấu ở Long Xuyên rồi bị cướp, chung một số kiếp với những đồ vàng đào được tại đường Công Lý...(theo Sài Gòn năm xưa).

Ông Nghiêm Thẩm giải thích sở dĩ H. Mauger ghi Trần Văn Học họ Nguyễn, vì ông nghe những người ở chung quanh ngôi mộ cổ nói vậy. Nhưng tra kỹ trong Đại Nam chính biên liệt truyện, chỉ thấy có Giám thành Trần Văn Học, và không thấy chép việc ông Học được phép vua cho mang họ Nguyễn (quốc tính) bao giờ.
Ông Thẩm đúc kết, chắc vì ông Học không có con hay thân nhân và cũng vì các người ở gần khu mộ nhớ lộn họ của ông, nên ông H. Mauger mới ghi sai. (theo Nghiêm Thẩm, Công trình sư Tần Văn Học, tạp chí Văn hóa, số 61, 1962)


Nguồn: Bách khoa toàn thư mở Wikipedia; http://my.opera.com/labatluong110266...ow.dml/4262944

[Đương Phan]

2. Bản đồ Sài Gòn 1795


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/giadinh1790.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4633737289/


"Plan de la ville de Saigon, fortifiée en 1790 par le Colonel Victor Olivier. Réduit du grand plan levé par ordre du Roi, en 1795, par Mr Brun, ingénieur de Sa Majesté par Mr Dayot, 1799."

Bản đồ thành phố Sài Gòn, được bố phòng vào năm 1790 bởi Đại tá Victor Olivier. Theo bản đồ lớn do kỹ sư hoàng gia Brun vẽ năm 1795 theo lệnh nhà vua, nay thu nhỏ lại bởi J.M. Dayot, 1799.

A. Palais du Roi = Hoàng cung.
B. Palais de la Reine = Mẫu hậu cung.
C. Palais des Princes = Cung các hoàng tử.
D. Hôpital = Bệnh viện.
E. Magasin des Troupes = Kho quân đội.
F. Arsenal et Forges = Kho võ khí và lò rèn.
G. Charonnerie = Nhà xe.
H. Magasin à Poudre = Kho thuốc súng.
I. Corps de Caserne = Trại lính.
K. Place d'Arme = Võ sảnh.
L. Remises pour les pièces de Campagne = Trại tân tạo võ khí hành quân.
M. Mât de Pavillon = Cột cờ.
N. Maison de l'Evêque = Dinh Tân xá dành cho Bá Đa Lộc (Pierre Foseph Georges Pigneau de Béhaine - Giám mục người Pháp).
O. La Monnoye = Trường đúc tiền.
P. Magasin aux Vivres = Kho lương thực (Kho Quản Thảo).
Q. Bazard = Phố chợ (Đa Kao).
R. Chantiers de Construction = Xưởng Chu sư.
S. Bassin = Bể sửa chữa tàu thuyền.
T. Briqueterie = Lò gạch ngói.
U. Pagode = Chùa (Cây Mai).
V. Bazard chinois = Chợ người Hoa (Chợ Lớn).

Bản đồ này do Le Brun, một sĩ quan người Pháp của Nguyễn Ánh vẽ năm 1795. Theo bản đồ này ta thấy một hệ thống đường bộ có hình bàn cờ và nhiều cơ sở hành chính, sản xuất, tín ngưỡng nằm bao quanh thành Bát Quái. Đó là kho hàng thực phẩm (P), xưởng gạch (T), xưởng đúc tiền (O), xưởng đóng thuyền (R), chùa Cây Mai (U), Chợ Lớn (V). Ngoài khu dân cư ở Sài Gòn còn có khu dân cư khá quan trọng ở Chợ Lớn. Quận 4 đông đúc hiện nay vẫn còn là vùng đất hoang sơ, có một đoạn đường đất nối rạch Bến Nghé đến đồn Vàm Cỏ.

Ngôi thành Bát Quái được xây dựng năm 1790, bản đồ Le Brun cho thấy một con kênh khá dài nối liền thành Gia Định với sông Sài Gòn, tạo sự thuận lợi cho giao thông và vận tải bằng đường thủy vào trong thành
Nguồn:
Sài Gòn xưa và nay, NXB Trẻ, 2006
100 câu hỏi đáp về GĐ - SG - TP.HCM (Nguyễn Đình Đầu)


Các bạn chắc cũng có thắc mắc là tại sao tôi lại không xếp bản đồ này lên đầu tiên, dù nó thuộc hàng cổ nhất của Sài Gòn. Lý do cũng dễ hiểu, thứ nhất vì bản đồ 1815 là do ông Trần Văn Học, một người Việt Nam vẽ! Lý do thứ hai như các học giả đã nhận xét, bản đồ của ông Học vẽ chi tiết, đẹp hơn, chính xác về tỉ lệ hơn bản đồ 1795 này. Chỉ tiếc là vẫn không có được bản chính nguyên thủy của ông Trần Văn Học.

Trên tấm bản đồ này, chúng ta còn biết được độ sâu của sông Sài Gòn lúc bấy giờ. Khu vực cảng Ba Son có độ sâu ven bờ từ 4-6m; khu bến tàu cánh ngầm, nhà hàng nổi 6-8m; còn khu hầm Thủ Thiêm khá sâu, từ 8-10m.

Con kênh đào được đề cập đến trong bài viết, có lẽ là đường Nguyễn Huệ ngày nay. Ven kênh có lò gạch ngói phục vụ cho việc xây dựng, như vậy ta có thể thấy hệ thống giao thông vận chuyển thời này (1790) chủ yếu bằng đường thủy.

Xưởng Ba Son từ xưa có lẽ đã là hải cảng với việc kho hàng thực phẩm nằm tại đây.

Khu vực sở thú, hồ bơi Yết Kiêu là xưởng đóng thuyền và bể sữa chữa tàu thuyền, cây cầu Thị Nghè cũng đã được bắc qua rạch.

Ngôi nhà cổ nhất Sài Gòn - Dinh Tân Xá đã xây dựng, nằm trong khuôn viện sở thú.

Đường hướng tây bắc của bản đồ là đường Cách Mạng Tháng 8, đường hướng tây nam, chắc là Nguyện Thị Minh Khai - Hùng Vương?

Con đường độc đạo nối liền Sài Gòn - Chợ Lớn ứng với đường Nguyễn Trãi ngày nay.

Chùa Cây Mai vẫn còn hiện diện, những khu đất bạc tỷ khu vực đường Nguyễn Trãi, Trần Hưng Đạo, khu "Tây balo" Phạm Ngũ Lão vẫn còn hoang sơ, ko một ai ở.

Hơn 200 năm, quả thật quá đủ để xóa nhòa tất cả!

[NOOBFUN]

quá hay bác ah , chờ bài tiếp theo của bác ....

[linhnam]

Chào mừng anh - chị đến với HÒN NGỌC LÔ CỐT - đây là tên mới chính xác nhất của “Sài Gòn - hòn ngọc Viễn Đông” năm xưa - cũng chưa xưa đến đâu!!!
bây giờ mình thường welcome dậy đó bạn ah...
Lỗi tại ai?

[Đương Phan]

@ Bác Linhnam này ngứa nghề rồi! Chắc tại bây giờ là thế giới hội nhập, nên nền văn hóa Bà La Môn, Ấn Giáo cũng được nhiều người tiếp thu, áp dụng triệt để tinh thần Shiva - có hủy diệt mới có xây dựng!

Thôi thì cứ học theo nhà khoa học người Ý Galileo Galilei: "Dù sao trái đất vẫn quay!"

[Đương Phan]

3. Thành Gia Định (thành Sài Gòn, thành Phiên An).

Là tên một thành cũ ở Gia Định, tồn tại từ năm 1790 đến 1859, bao gồm hai toà thành được xây lên ở đây rồi bị phá hủy hoàn toàn: thành Bát Quái và thành Phụng.


THÀNH BÁT QUÁI (thành Qui, Gia Định phế thành):

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/Citadel_of_Saigon_before_1835.png
Sơ đồ Thành Bát Quái Sài Gòn do Trương Vĩnh Ký vẽ, Nguyễn Đình Đầu lược dịch và chú giải.


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/ThnhBtQui.jpg

Tháng 8 năm Đinh Dậu (7 tháng 9 năm 1788), lợi dụng khi quân Tây Sơn đang bận tái lập trật tự Bắc Hà và đánh quân Thanh, Nguyễn Ánh đánh chiếm được Sài Gòn và biến nơi đây thành cơ sở chống lại Tây Sơn.

Hai năm sau, 1790, Nguyễn Ánh chọn đất Sài Gòn làm kinh đô, tên là Gia Định kinh; rồi ông nhờ hai người Pháp là Olivier de Puymanel (Việt danh là "Ông Tín") và Le Brun, đều là sĩ quan công binh Pháp) vẽ họa đồ và huy động 30.000 dân phu xây thành bảo vệ thật kiên cố theo kiến trúc Vauban nhưng mang hình Bát Quái, theo định hướng phong thổ Á Đông, theo mỹ thuật dân tộc Việt Nam, với tường thành cao mười lăm thước mộc, tính ra lối bốn thước tây lẻ tám tấc (khoảng 4 m 8), toàn bằng đá ong Biên Hòa kiểu "lục lăng", nhằm củng cố chân đứng của mình trên đất Gia Định.

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/batquai-1.jpg

Victor Olivier de Puymanel (1768 tại Carpentras- 1799 tại Malacca), còn có tên là Nguyễn Văn Tín là một sĩ quan công binh và hải quân, một nhà phiêu lưu người Pháp, người có một vai trò khá quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Ông đóng vai trò chủ chốt trong việc người Pháp giúp hiện đại hóa lực lượng của Nguyễn Ánh.

Olivier de Puymanel là một người tình nguyện hạng hai trên chiến thuyền Pháp Dryade. Năm 1788 ông bị bỏ rơi ở Pulo Condor. Sau đó ông được giám mục Pigneau de Behaine vận động tham gia vào lực lượng tình nguyện của người Pháp giúp Nguyễn Ánh.

Olivier de Puymanel là người giám sát thi công tòa thành Bát Quái theo thiết kế của kỹ sư người Pháp Théodore Lebrun.

Ông còn huấn luyện các lực lượng người việt cách thức sử dụng hỏa khí hiện đại và đưa phương pháp tiến hành chiến tranh bộ binh châu Âu vào trong lực lượng của Nguyễn Ánh.

Năm 1792, Oliver de Puymanel chỉ huy 600 quân được huấn luyện qua kỹ thuật quân sự Châu Âu, ông còn là người xây dựng Diên Khánh để phòng thủ chống Tây Sơn cùng với Pigneau de Behaine và hoàng tử Cảnh.

Năm 1793, ông tham gia vào cuộc tấn công giành lấy Nha Trang của quân Nguyễn.

Puymanel được ghi nhận là đã huấn luyện cho hơn 50.000 quân Nguyễn, còn Jean Marie Dayot thì lo về thủy quân. Kết quả của nó là việc du nhập kỹ thuật quân sự Châu Âu vào Việt Nam.


Tháng 7 năm Nhâm Tý (1792), vua Quang Trung Nguyễn Huệ của nhà Tây Sơn băng hà, triều Tây Sơn lục đục nội bộ và rơi vào khủng hoảng, Nguyễn Ánh nhanh chóng tổ chức phản công và ông đánh bại nhà Tây Sơn sau đó nhiều năm. Sau khi tiêu diệt nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi vua, hiệu là Gia Long, rồi dời kinh đô từ Gia Định kinh (Sài Gòn) về Huế.

Năm 1811, kinh thành Huế được làm xong thì Gia Định kinh được đổi thành Gia Định thành (cao hơn cấp trấn) và trở thành thị sở của quan Tổng trấn Nam Kỳ.


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/batquai.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4754112866/in/set-72157624390555350/

Vị trí của thành Sài Gòn xưa so với các con đường của SG sau này. Màu đỏ là thành Bát quái (hay thành Quy) xây dựng năm 1790, bị vua Minh Mạng phá đi năm 1835. Màu xanh là thành Phụng, xây dựng năm 1836 dưới triều Minh Mạng, bị quân Pháp san bằng năm 1859 khi Pháp tiến đánh Sài Gòn. Màu đen là các con đường của SG sau này với tên đường trong thời Pháp thuộc.


Đến đời vua Minh Mạng, năm 1830, Lê Văn Duyệt cho sửa thành Bát Quái. Tiếc thay việc sửa thành, cộng thêm tư thù khi còn trẻ với Lê Văn Duyệt (Lê Văn Duyệt đã cho xử chém Huỳnh Công Lý, cha đẻ một quí phi được vua Minh Mạng sủng ái), vua Minh Mạng đã vu cho ông tội nhị tâm (hai lòng) cho quân san bằng mồ mả sau khi Lê Văn Duyệt mất làm Lê Văn Khôi, con nuôi của Lê Văn Duyệt, nổi loạn, đánh chiếm lấy thành Bát Quái và biến nơi đây thành căn cứ chính cho cuộc nổi dậy của mình từ năm 1833 đến 1835.

Sau khi đánh bại Lê Văn Khôi rồi, vua Minh Mạng đã cho phá thành Bát Quái để lập thành Gia Định mới năm 1837. Chính vì sự phá hủy này mà thành Bát Quái còn bị gọi Gia Định phế thành.

Tả quân Lê Văn Duyệt (1764-1832) là một công thần trụ cột của nhà Nguyễn. Ông giữ nhiều chức vụ quan trọng, trong đó có lần nhận mệnh tôn vua mới, và hai lần làm Tổng trấn Gia Định Thành. Tuy nhiên, sau khi ông mất, nhân cơ hội người con nuôi của ông là Lê Văn Khôi khởi binh chống Nguyễn, ông bị truy tội, mãi đến đời Tự Đức mới phục hồi danh dự cho ông.

Ngày nay vẫn còn lăng Ông ở khu Bà Chiểu, q. Bình Thạnh. Hằng năm vào ngày rằm tháng giêng người dân vào thăm lăng rất đông, mọi người vẫn thường gọi Lăng Ông Bà Chiểu.


THÀNH PHỤNG (Phụng Thành, Phượng Thành, thành Gia Định):

Là tên một tòa thành cổ của Việt Nam do vua Minh Mạng ra lệnh xây mới sau khi thành Bát Quái bị phá dỡ. Thành tồn tại từ năm 1836 đến 1859 thì bị phá hủy khi người Pháp chiếm được thành từ tay quan quân nhà Nguyễn.

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/Phoenix_Citadel.png



Được xây dựng ở Đông Bắc thành cũ.

Thành Gia Định mới cũng được xây dựng theo kiến trúc Vauban nhưng nhỏ hơn nhiều, dễ bị bắn phá hơn và chỉ có bốn pháo đài bốn góc so với tám pháo đài của thành Bát Quái cũ. Tường thành cao 20 m dài trên 475 m được làm từ đá granite, gạch và đất. Xung quanh thành có hào nước bao bọc.

Ngày 17 tháng 2 năm 1859, quân Pháp mở cuộc tấn công thành thành Gia Định và một ngày sau thì chiếm được thành. Án sát Lê Tứ, Hộ đốc Vũ Duy Ninh tự vẫn, Đề đốc Trần Trí, Bố chánh Vũ Thực và Lãnh binh Tôn Thất Năng đem quân rút về Tây Thái, huyện Bình Long.

Ngày 8 tháng 3 năm 1859, quân Pháp đốt cháy kho tàng, phá hủy thành Sài Gòn và rút ra để tránh quân triều đình nhà Nguyễn tấn công đánh chiếm lại thành. Dấu tích duy nhất còn lại đến ngày nay là bức tranh vẽ ảnh thực dân Pháp tấn công thành và những tàn tích dọc đường Đinh Tiên Hoàng về phía gần xưởng Ba Son.

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/tranchienGiadinh.jpg


Nguồn: Bách khoa toàn thư mở Wikipedia.

[Đương Phan]

4. Bản đồ Sài Gòn 1859:


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1859.jpg
Nguồn: http://my.opera.com/tahcm/blog/sg-qua-cac-ban-do

Sơ đồ Sài Gòn và vùng phụ cận (Saigon et ses environs) do thiếu úy De Larclause vẽ ngày 1.3.1859. Chú thích:
Thành Gia Định (Citadelle), xưởng Chu Sư đóng tàu (Chantier de construction de jonquen), trại binh (caserne), dấu vết thành Bát Quái (Anciennes for tifications).

Đây là một phác thảo của De Larclause vào ngày 1 tháng 3 năm 1859 khi quân Pháp đang tấn công Gia Định.

Bức phát thảo này không cho thấy được sự phát triển không gian đô thị Sài Gòn, nhưng cũng để lại dầu vết của thành Bát Quái và sự hiện diện của thành Quy, của xưởng đóng thuyền ở bên rạch Thị Nghè mà Nguyễn Ánh lập trước đây được chú ý.

Sự chú ý này cho thấy tầm quan trọng của xưởng đóng thuyền này, mà sau này người Pháp đã phát triển lên thành xưởng đóng tàu Ba Son.


Xin mời các bạn xem thêm trận chiến Gia Định:

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_th%C3%A0nh_Gia_%C4%90%E1%BB%8Bnh,_185 9

http://edu.go.vn/pages/hoc-truc-tuyen/ElearningDetail.aspx?docid=4054&sid=0

http://duongkhue.multiply.com/journal/item/465?&item_id=465&view:replies=reverse


Trận chiến Gia Định:
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/tranchiengiadinh1859.png

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/20080913093232Prise_de_Saigon_18_Fevrier_1859_Anto ine_Morel-Fatio.jpg


Thành Gia Định thất thủ, trong thành lúc này có hơn 2.000 quân với 200 đại bác bằng sắt, bằng đồng, một hải phòng hạm, bảy chiến thuyền, 25.000kg thuốc súng, tiền bạc trị giá tương đương 130.000 francs, thực phẩm đủ nuôi 8.000 quân trong một năm.

Tuy thắng trận, nhưng thực dân Pháp không đủ quân để giữ thành, không nhận được sự hỗ trợ từ các giáo sĩ và giáo dân Thiên Chúa giáo và luôn bị các đội nghĩa quân ngày đêm bám sát, tìm cách bao vây, nên quân Pháp đã phải quyết định phá hủy thành Gia Định

Vào ngày 8 tháng 3 năm 1859, tướng De Genouilly cho đặt mấy chục ổ thuốc nổ phá tung nhiều đoạn trường thành, đốt dinh thự kho tàng bên trong, đốt cả thóc lúa. Kể lại vụ việc này, sách Địa chí TP. Hồ Chí Minh tập I, có đoạn:

Kho thóc thành Gia Định cháy mãi hai năm mà khói còn nghi ngút. Hai mươi bốn tháng nắng mưa không làm tắt được đám cháy nào. Quân Pháp cũng cướp giật, đốt luôn nhiều phố xá thương mãi và thôn xóm dân cư.

Và nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã ghi:

Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuộm màu mây...

De Genouilly
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/Rigault-de-genouilly-1.jpg

Phá tan thành Gia Định xong, De Genouilly chỉ để lại một số quân đóng giữ ở đồn Nam (đồn Hữu Bình), còn bao nhiêu rút hết xuống các tàu chiến.
Ngày 20 tháng 4 năm 1859, viên tướng trên giao quyền cho Đại tá hải quân Jauréguibery chiếm giữ Gia Định, rồi lui tàu trở lại mặt trận Đà Nẵng, vì lúc này quân Pháp ở đó đang bị nguy khốn vì thương vong và dịch bệnh...


Tháng 02/1861, Pháp tấn công Đại Đồn Chí Hoà, Chí Hòa thất thủ, Pháp thừa thắng đánh chiếm Định Tường, Biên Hoà, Vĩnh Long.

Trận Chí Hòa:
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/ChiHoa24_25_2_1861.jpg

Trận Đại đồn Chí Hòa (Đại đồn Chí Hòa, Pháp gọi là Kỳ Hòa, gọi tắt là Đại đồn) xảy ra vào 4 giờ sáng ngày 24 tháng 2 năm 1861, và đến khoảng 8 giờ tối ngày hôm sau thì kết thúc.

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/donchihoa.jpg

Xem thêm tại:
http://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%E1%BA%ADn_%C4%90%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93n_Ch% C3%AD_H%C3%B2a


Với sự tấn công của quân đội Pháp, cuối cùng nhà Nguyễn đã ký "Hiệp ước Nhâm Tuất" năm 1862, chính thức thừa nhận sự độ hộ của thực dân Pháp trên đất nước ta, mở ra thời kỳ đô hộ 100 năm trong lịch sử dân tộc. Thế là chỉ sau hơn 50 năm, hòa bình, thống nhất của đất nước, chúng ta lại tiếp tục công cuộc trường kỳ kháng chiến.


Phan Thanh Giản và Lâm Duy Hiệp ký hiệp ước 5-6-1862 tại Sài Gòn
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/ptg_ldh_ky_hu_1862_500-1.jpg


Nguồn: tổng hợp từ web.

[Đương Phan]

5. BẢN ĐỒ SÀI GÒN NĂM 1867:


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1867-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4753472735/in/set-72157624390555350/

Bản đồ SG 1867 cho thấy các đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Hàm Nghi của ngày nay vào năm này vẫn còn là các con kinh đào để lấy đất đắp nền và thoát nước.

Thành Saigon (thành Phụng) nhỏ hơn và không kiên cố như Gia Định thành (thành Quy) bị Minh Mạng phá đi.

Theo bản đồ Saigon 1867 ở trên, để ý là đường Chasseloup Laubat (Nguyễn Thị Minh Khai ngày nay) và đường Boulevard de la Citadelle (Tôn Đức Thắng và Đinh Tiên Hoàng) giao nhau ở ngay trung tâm thành Phụng.

Thành Phụng nằm gọn giữa bốn đường: rue Taberd (Nguyễn Du), rue des Mois (Nguyễn Đình Chiểu), rue de Bangkok (Mạc Đĩnh Chi) và rue Rousseau (Nguyễn Bỉnh Khiêm trước sở thú).


Tuy còn tạm bợ, các cơ quan công quyền có tính cách thống trị, nhưng đã khá đầy đủ (theo bản đồ Sài Gòn 1867 do Sở Cầu đường họa).

Chú thích trên bản đồ:
A. Dinh Thống đốc (Palais du Gouvernement) ở góc đường Ng Du - Hai Bà Trưng, trong khuôn viên trường Trần Đại Nghĩa.
B. Bộ Tổng tham mưu (Etat Mjor Général - ở góc đường Nguyễn Du - Hai Bà Trưng, quận 1).
C. Nha Giám đốc nội vụ (Direction de l'Intérieur) ở góc đường Lý Tự Trong - Đồng Khởi, quận 1.
D. Toàn Giám mục (Évêché) ở góc đường Tôn Thất Đạm - Hàm Nghi, quận 1.
E. Nhà thờ lớn (Cathédrale) trong khuôn viên bốn đường Ng Huệ - Tôn Thất Hiệp - Hồ Tùng Mậu - Huỳnh Thúc Kháng, q.1.
F. Tòa án (Tribunaux) ở giữa ba đường Lý Tự Trọng - Hai Bà Trưng - Lê Thánh Tôn, quận 1.
G. Tòa Đốc Lý (Municipalité) ở góc đường Lê Thánh Tôn - Đồng Khởi, quận 1.
H. Ngân khố và Bưu chính (Tre1sor et Postes) ở Nguyễn Du cách Đồng Khởi 100 mét, quận 1.
I. Điện tín (Télégraphe) ở đường Lý Tự Trọng đâu lưng với Ngân khố và Bưu chính, quận 1.
J. Sở Công chính (Ponts et Chaussées) ở trong khuôn viên bốn đường Lê Lợi - Nam Kỳ Khởi Nghĩa - Huỳnh Thúc Kháng - Pasteur, quận 1.
K. Trại lính bản xứ (Camp des Indigènes) ở trong khuôn viên bốn đường Lê Duẩn - Mạc Đĩnh Chi - Ng T Minh Khai - Phạm Ngọc Thạch, quận 1.
K' Trại lính Trường Thi (Camp des Lattrés) ở trong khuôn viên 4 đường Lê Duẩn - Hai Bà Trưng - Ng T Minh Khai - Phạm Ngọc Thạch, quận 1.
L. Trại pháo binh (Artillerie) ở trong khuôn viên các đường Thái Văn Lung - Lý Tự Trọng - Tôn Đức Thắng và sông Sài Gòn, quận 1.
M. Công binh (Ge1nie) ở trong khuôn viên bốn đường Lê Lợi - Hai Bà Trưng - Lý Tự Trọng - Thái Văn Lung, quận 1.
N. Bệnh viện (Hopital) ở trong khuôn viên 4 đường Hai Bà Trưng - Ng Du- Chu Mạnh Trinh - Lý Tự Trọng, quận 1. Nay là Bệnh viện Nhi Đồng II.
O. Sở Liêm phóng cũng gọi Sen Đầm (Gendarmerie) ở góc đường Pasteur - Lý Tự Trọng, quận 1.
P. Văn phòng Giám thành (Bureau de la Place) ở đường Nguyễn Du trước mặt Ngân khố và Bưu chính, quận 1.
Q. Sở Cảnh sát (Commissariat the police) ở gần góc đường Nguyễn Du - Đồng Khởi, quận 1.
R. Sở Chỉ huy Bộ binh (Commandant des Troupes) ở góc đường Nguyễn Du - Đồng Khởi, quận 1.
S. Bồn phao chữa tàu (Dock flottant) trên sông Sài Gòn trước mặt xưởng Ba Son, quận 1.
T. Nhà in Hoàng gia (Imprimerie impériale) ở góc đường Hai Bà Trưng - Lý Tự Trọng, quận 1.
U. Lao xá (Prisons) ở góc đường Lý Tự Trọng - Nguyện Trung Trực - Pasteur, quận 1, nay là Thư viện Khoa học Tổng hợp.
V. Bãi chứa than (Parc aux charbons) ở bờ sông Sài Gòn bên Thủ Thiêm, nơi đối diện với xưởng Ba Son thuộc quận 2 ngày nay.
X. Nha Giám đốc Thương cảng (Direction du Port de commerce) ở góc Hàm Nghi - Tôn Đức Thắng, quận 1.
Y. Nha Giám đốc Quân cảng (Direction de Port de guerre) ở Bảo tàng Tôn Đức Thắng trên đường Tôn Đức Thắng đầu quân cảng, quận 1.
Z. Kho quân nhu (Subsistance) ở bờ sông Sài Gòn giữa Quân cảng đường Tôn Đức Thắng, quận 1.

1. Kho tổng hợp (Magasin général) ở trên đường Thái Văn Lung gần bờ sông Sài Gòn, quận 1.
2. Nha Hải đô (Hydrographie( ở góc đường Lý Tự Trọng - Hai Bà trưng, trong khuôn viên trường Trần Đại Nghĩa, quận 1.
3. Tòa án quân sự (Conseil de Guerre) ở góc đường Lê Thánh Tôn - Đồng Khởi, quận 1.
4. Chợ Bến Thành (Marché) ở khuôn viên 4 đường: Ng Huệ - Huỳnh Thúc Kháng - Hồ Tùng Mậu - Ngô Đức Kế, quận 1. Nay là Ngân khố TP
5. Sở thanh tra Nội vụ (Inspecteur des affaires indigènes) ở góc đường Pasteur - Lê Lợi, quận 1.
6. Trại kỵ binh (Caserne de Cavalerie) ở đường Lê Thánh Tôn gần ngã tư Thái Văn Lung, quận 1.
7. Trại lình đóng tàu (Caserne de Construction navales) ở góc ngã tư Tôn Đức Thắng - Lê Thánh Tôn, quận 1.
8. Công trường Đồng Hồ (Place de l'Horloge) ở đầu đường Đồng Khởi gần Nhà thờ Đức bà nay.
9. Cột báo hiệu (Sémaphore) tức Cột cờ thủ ngữ, nay ở gần đầu cầu Khánh Hội.
10. Nghĩa trang cũ (Ancien cimetière)ở mé đường Lê Duẩn gần ngã tư Tôn Đức Thắng.
11. Chủng viện Thánh Giuse (Séminaire)tại số 6 Tôn Đức Thắng nay.
12. Trương Sư huynh - Adran (Ecole des frères - Adran) ở phía sau Chủng viện.
13. Dòng Chúa Hài Đồng (Sainte Enfance) ở số 4 Tôn Đức Thắng.
14. Nơi giặt giũ của nhà thương (Buanderie) ở gần cầu Thị Nghè.
15. Nhà dòng Cát Minh (Carmelites) ở trước mặt Chủng viện trên đường Tôn Đức Thắng.


Ngoài ra, các công trình kiên cố được xây dựng còn tồn tại đến nay như Nhà Rồng trụ sở của hãng Messageries Impériales, sau năm 1870 đổi ra Messageries Maritimes, mà người mình gọi là hãng Đầu Ngựa, vì trên các ống khói tàu của hãng có vẽ hình đầu ngựa.

Nhà nguyện với tháp nhọn vút của Dòng nữ Áo trắng (Couvent des soeurs de Saint Paul de Chartres) do Nguyễn Trường Tộ vẽ kiểu và đốc công, ở số 6 Tôn Đức Thắng. Nhà Dòng nữ Cát Minh (Carmélites) đối diện với chủng viện. Trường tư thục Ardan ở đường Nguyễn Bỉnh Khiêm sau chủng viện.

Vườn Bách thảo đang thành hình rất phong phú và quy mô lớn. Xưởng đóng tàu Ba Son thì đã hoạt động bình thường.

Cảng Sài Gòn chia ra 3 khu vực: Quân cảng (từ góc đường trước mặt xưởng Ba Son đến đầu đường Hai Bà Trưng), Thương cảng từ đầu đường Hai Bà Trưng đến cột cờ Thủ Ngữ, cảng Nhà Rồng ở bờ sông Sài Gòn từ cửa rạch Bến Nghé cả ba cảng đã đi vào hoạt động sôi nổi. Cảng Sài Gòn ngay từ buổi ấy làm nên bộ mặt đặc trưng của Sài Gòn. Sài Gòn là thành phố cảng vậy.

Bản đồ này cho thấy đô thị của Sài Gòn thời kỳ này không vượt qua con rạch Bến Nghé và cũng không vượt qua rạch thị Nghè, mà phát triển dọc theo kênh Bến Nghé, theo bờ bắc, quay lưng lại với dòng sông Sài Gòn. Xưởng đóng tàu thì hoạt động mạnh và những ngôi nhà của thợ thuyền xuất hiện gần đấy, phía bên kia bờ của xưởng.

Trong trung tâm của thành phố, nhiều kiến trúc quan trọng được hình thành. Đó là dinh Thống Đốc (A), phần đất được quy hoạch cho dinh Toàn Quyền, phần đất quy hoạc cho Thảo cầm viên, bưu điện (H và I), Tham mưu quân đội (B), nghĩa trang cho người nước ngoài, nhà tù (U), bệnh viện, trường dòng, trại lính. Hãng vận tải Messageries Impériales xây các kho hàng bên bờ sông và từ đó hình thành một khu dân cư thợ thuyền làm việc cho hãng này.


Nguồn: http://my.opera.com/tahcm/blog/sg-qua-cac-ban-do
http://www.diendan.org/phe-binh-nghien-cuu/saigon-cholon-theky-17-19-phan-3/

[Đương Phan]

6. Bản vẽ năm 1881:


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/bave1881.jpg

Xem hình bản gốc: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4634334506/sizes/o/in/set-72157623615224565/


Bản vẽ phối cảnh này cho thấy quy hoạch và phạm vi của TP Sài Gòn vào cuối thế kỷ 19.

Toàn cảnh Saigon – 1881 (bản vẽ rất chi li chính xác của Đại úy hải quân Favre).


Nào, bây giờ chúng ta cùng nhau lang thang trên những con đường Sài Gòn năm 1881 nha!

Ngay góc rạch Bến Nghé, sông Sài Gòn đã có bến Nhà Rồng trụ sở của hãng Messageries Impériales, sau năm 1870 đổi ra Messageries Maritimes, mà người mình quen gọi là hãng Đầu Ngựa, vì trên các ống khói tàu của hãng có vẽ hình đầu ngựa.

Đại lộ Nguyễn Huệ vẫn còn là một con kênh đào.
3 gian nhà của chợ Vải (chợ cũ) nằm ở khu ngã 4 đường Hồ Tùng Mậu, Hải Triều, Ngô Đức Kế, Nguyễn Huệ. Nơi này hiện nay có toà nhà Bitexco 68 tầng cao nhất Sài Gòn.
Bùng binh đài phun nước ngay ngã tư Lê Duẩn đã có. Khách sạn Rex trông lạ quá! Chung cư Eden quá đẹp.
Tòa Bố Chính (UBNDTP) vẫn chưa xây dựng.

Khu nhà cuối đường Hàm Nghi sau này sẽ bị phá xây trạm xe buýt trung tâm. Bùng Binh Quách Thị Trang cùng chợ Bến Thành vẫn chưa được xây.

Tiếp đường Lê Duẩn, con đường lúc này ngập tràn bóng cây, làn đường cho xe hơi trồng toàn cây xanh, mọi xe cộ lưu thông 2 bên đường.
Có lẽ mảnh xanh cuối cùng còng sót lại cho đến hôm nay là khu vực tượng mẹ và con, triển lảm ảnh ngoài trời trước nhà hát TP. Nhà hát T đâu mất tiêu rồi, thì ra vẫn chưa có!
Chà, tòa nhà này trông quen quá. Đúng rồi,Continental, khách sạn cổ nhất Sài Gòn đây mà, nó đã khánh thành 1 năm rồi, đến giờ mà kiến trúc vẫn như thế.
Khu vực Ks Caravelle, nhà hàng Lion trông lạ thiệt.
Bãi giữ xe hơi phía sau nhà hát cũng không có, thất là quá trong lành, cứ lo lo gặp phải mùi "lạ" khi qua đây!
Tổng hành dinh của "đại ca" điện lực cũng mất tiêu, trả lại sự thông thoáng cho đến tận đường Thái Văn Lung. Hic, bao giờ mình mới gặp lại cảnh này nhỉ!

Vòng lại con đường đẹp nhất Sài Gòn: Đồng Khởi - Tự Do nào.
Khách sạn Majestic chưa có. Được đi ngược chiều trên đường Đồng Khởi ngắm nhìn nhà thờ Đức Bà mà không phạm luật thật thoải mái!
Nhà thờ trông chẳng khác gì, vẫn phong cách ấy, vẫn màu gạch ấy, tòa tháp chuông cổ kính. Ah, còn thiếu tượng Đức Mẹ Nữ Vương Hòa Bình.

Í, góc này trông quen quen, khu vực công viên đường Hàn Thuyên đây mà, dựng xe vô kiếm ly cafe bệt uống coi, thời này chắc chưa có trật tự đô thị đâu nhỉ - đỡ tốn 150k tiền nhảm :))

Dinh Độc Lập thấy khang khác, thì ra vẫn còn là Dinh Toàn quyền Đông Dương.

Khu hồ con Rùa có cái tháp rồi đây này, không biết là tháp gì nhỉ, không phải là tháp truyền hình, hay cột ăng ten của mobie, viettel! Chắc là tháp canh, ra tới đây đã là ngoại ô của Sài Gòn rồi.

Tiếp đường Lê Duẩn. Có lãnh sự quán Mỹ rồi sao! Không phải, đó là toà nhà Thống Đốc.
Thành Saigon vẫn còn 4 tường bao bọc khu đất bên trong.

Quẹo qua đường Tôn Đức Thắng nào, nhìn tường thành hùng vĩ quá, như thế mà gọi là nhỏ sao, vậy thành Bát Quái còn lớn thế nào nữa!
Ba cơ sở lớn của Giáo Phận Sài Gòn nằm trên đường Tôn Đức Thắng đã được xây dựng: Dòng Thánh Phaolô (1860), Đan Viện Cát Minh (1861) và Đại Chủng Viện Thánh Giuse (1863). Đẹp tuyệt, phong cách kiến trúc vẫn được giữ đến thế kỷ 21.

Xưởng Ba Son thời bấy giờ đã nghi ngút khói, ở tuốt xa kia còn có ụ nổi dùng để sữa chữa tàu thuyền nữa.

Vào năm 1864 người Pháp cũng cho xây dựng một xưởng sửa chữa tàu thuyền mà người Sài Gòn sau nầy gọi là xưởng Ba Son-Arsenal.
Ụ tàu có cửa đập ngăn nước và tháo nước cùng với những trại bằng gỗ có mái lợp để làm xưởng đúc, xưởng tiện, xưởng hàn, xưởng rèn, xưởng mộc v.v…Kích thước của ụ tàu Ba Son vào năm 1865 là: dài 91.44m, rộng 28.65m, sâu 12.80m; khánh thành ngày 15-08-1865 (theo tập chí Xưa & Nay số tháng 9 năm 1997).
Tuy nhiên theo một trung úy hải pháo người Pháp có tên là P.C Richard thì vào khởi đầu năm 1866 của thành phố Sài Gòn và các vùng phụ cận thì ụ tàu Ba Son dài 62m, rộng 24m dùng để sửa chữa và bảo trì các loại phóng pháo hạm nhỏ và các loại tàu nhỏ mà thôi.(Tập san Revue Maritime et Coloniale; Tập 18, số phát hành tháng 09-12 năm 1866 trang 535).
Nguồn: http://www.quehuongngaymai.com/forums/showthread.php?t=73525

Quảng trường Mê Linh đã có, chỉ tiếc là chưa có tượng Đức Thánh Trần chỉ tay xuống sông Sài Gòn mà bảo với Tự Đức rằng: "Ngươi hãy chém đầu ta trước rồi hãy hàng!"

Bến đò Thủ Thiêm kia, vẩn còn cô lái đò ngây thơ đẹp đẽ, chưa phải bị "thay bằng một động cơ ráp trên một chiếc phà chậm chạp, xục xịch tối ngày trên dòng sông bạc..."(Sài Gòn năm xưa).

Cụ Vương ạ, rồi đến cuối năm 2011 này, chiếc phà chậm chạp, xục xịch tối ngày ấy cũng sẽ không còn nữa, thay vào đấy là hầm Thủ Thiêm hiện đại tân kỳ.
Thôi để con đi qua đò cùng với cô lái đò xinh đẹp, để được dịp ngâm 2 câu thơ mà cụ đã từng viết:

“Bắp non mà nướng lửa lò,
Đố ai ve được con đò Thủ Thiêm!”

Sau này khoảng vài chục năm nữa có dịp dẫn con cháu dạo vòng quanh Sài Gòn, khi đến đây chắc con ngâm 2 câu thơ này, nhưng nhại lại, xin cụ đừng giận con:

"Con ơi đừng hỏi cùng ta
Đố ai qua được con phà Thủ Thiêm!"


Bonus thêm 2 tấm ảnh về bến cảng Sài Gòn xưa:


Bản vẽ năm 1870

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/bancangsg1870.jpg


Hình năm 1882

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/nhrong1882.jpg

[Đương Phan]

7. Bản đồ Sài Gòn và vùng phụ cận 1892 (Saigon et ses Environs - 1892)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1892-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4754066088/in/set-72157623615224565/


Bản đồ Sài Gòn và vùng phụ cận năm 1892 (vẽ trên tường đại sảnh của Bưu Điện Sàigòn)



Tấm ảnh thứ hai trên vòm mái trong tiền sảnh của toà nhà Bưu điện Sài Gòn:


“Lignes télégraphiques du Sud Vietnam et du Cambodge 1936”.
(Đường dây điện tín Nam Việt Nam và Cam Bốt 1936)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/g-telegraphe_1936_jpg.jpg
Nguồn: http://www.voyages-virtuels.eu/photos/vietnam/colonisation/pages/g-telegraphe_1936_jpg.htm

[Đương Phan]

8. Bản đồ Sài Gòn năm 1893


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1893-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4633736057/

Tấm bản đồ này, hướng bắc nằm phía bên phải.

Ta thấy đại lộ Chaner (Nguyễn Huệ) đã xuất hiện, vẫn còn chợ Cũ, chưa có chợ Bến Thành, bùng binh.

Con đường xe lửa Sài Gòn - Mỹ Tho, đại lộ Nguyễn Thái Học đã được xây dựng.

Dinh Xã Tây chưa xuất hiện, 4 bức tường của thành Phụng đang mất dần, sở thú (khánh thành 1864) nhìn khá rõ.

Nghĩa trang Mạc Đỉnh Chi (công viên Lê Văn Tám) với những mộ phần cũng thấy khá nhiều.



Thêm tấm bản đồ Chợ Lớn năm 1893:

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/cl1893.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4747881475/

[Đương Phan]

9. Bản đồ địa chánh thành phố Sài Gòn năm 1896 (Plan Cadastral de la Ville de Saigon - 1896)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1896-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4753472991/in/set-72157623615224565

Có thể xem đây là tấm bản đồ màu đầu tiên của Sài Gòn.

Vẫn chưa có chợ Bến Thành, cầu quay Khánh Hội, dinh Xã Tây.

Vào năm này có một sự kiện đánh chú ý diễn ra, nhà máy điện Chợ Quán được xây dựng.
Máy phát điện chạy bằng hơi nước có 5 lò hơi với 150m2, cung cấp dòng điện 3 pha, công suất chưa tới 120MW.
Máy phát điện chính công suất 1000A/h, nằm ở Bến Hàm Tử, Q.5.
Bắt đầu từ nay, Sài Gòn chính thức có điện!

[Đương Phan]

10. Bản đồ Sài Gòn năm 1903
(Plan de Saigon en 1903, in mémoires de Paul Doumer)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1903-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4753473173/in/set-72157623615224565


Điểm đặc biệt đáng chú ý nhất của bản đồ này là đã xuất hiện Nhà hát lớn Thành phố. Năm 1898, Nhà hát lớn được khởi công và đến ngày 1 tháng 1 năm 1900 thì khánh thành.



11. Bản đồ Sài Gòn năm 1920

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/1920.jpg

[Đương Phan]

12. Bản đồ Sài Gòn 1928 (màu)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1928mau.jpg

Nguồn: http://www.flickr.com/photos/notrememoire/page4/


Dịch các số thứ tự trên bản đồ:

1. Nhà đoan (quan thuế)
2. Bưu điện và điện tín
3. Nhà Thờ Lớn (Đức Bà)
4. Bảo tàng
5. Rạp hát
6. Thư viện
7. Sở thú
8. Vườn bờ-rô (Jardin Maurice Long)
10. Dinh Toàn quyền
11. Dinh Thống đốc
12. Tòa Đô Chánh
13. Dinh Đại tướng (Quan sáu)
14. Dinh Thủy sư (Chì huy Hải quâm)
15. Tòa Giám mục
16. Tòa án (pháp đình)
17. Chọ Chánh (chợ Bến Thành)
23. Bệnh viện nhà binh
24. Trại
25. Sở Pháo binh
26. Sở Ba Son.


Trắng đen
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1928.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4477364491/in/set-72157623615224565/

[Đương Phan]

13. Bản đồ Sài Gòn năm 1931


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1931.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4753426221/in/set-72157623615224565/


Plan de Saigon - La Cochinchine, publication pour l'exposition coloniale 1931

Bản đồ SG trong tập Bản đồ Nam Kỳ, in để tham dự triển lãm thuộc địa năm 1931


Bản đồ Chợ Lớn 1930 (Plan de Cholon - 1931)

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/cl1931.jpg


Thêm hình ảnh về Rạch Bến Nghé năm 1931

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/rachbnnghe1931.jpg
Nguồn: http://dactrung.net/phorum/tm.aspx?m=330840&mpage=11&#489925


(1) và (2)sau nầy được biến thành công viên Cầu Móng.
(3) Thời còn người Pháp, nơi nầy biến thành câu lạc bộ đua thuyền và chèo thuyền.
(4) Gần sát Cột Cờ Thủ Ngữ là cây xăng SHELL với máy bôm bằng tay cần lắc qua lắc lại cho xăng lên hai bình thủy tinh hình trụ rồi mở chốt cho xăng theo óng dẫn cao su rót vào bình xăng của các loại xe.
(5) Cầu tàu đường Charner.
(6) Bến đò chèo Sài Gòn-Thủ Thiêm thường gọi là bến đò dưới.
*Cột Cờ Thủ Ngữ người Pháp gọi là Point des Blagueurs sau nầy biến thành Nhà Hàng Ngân Đình.
Về sau lại còn có thêm nhà hàng nổi Mỹ Cảnh (Restaurant Flottant) nằm sát gần Cột Cờ Thủ Ngữ.

Ngày nay khi bạn đi từ quận tư ra quận nhất qua cầu Khánh Hội mới, sẽ thấy cột cờ này nằm sát bên tay phải, cách cầu bằng con đường nhỏ.


Sông Sài Gòn cùng năm:

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sngsg1931.jpg
Nguồn: http://www.panoramio.com/user/1643333?with_photo_id=10103071

[Đương Phan]

14. Bản đồ Sài Gòn năm 1934
Plan de Saigon - Atlas des colonies françaises, Grandier, 1934



https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1934.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4495902066/in/set-72157623615224565/

Theo bản đồ ta có thể thấy khu vực trung tâm đã phát triển sầm uất, khu Thị Nghè, Phú Nhận, Q.4 cũng bắt đầu đông dần lên.


Bản đồ du lịch Sài Gòn năm 1934

Plan de Saigon 1934 - Guide touristique Europe Asia (remis aux passagers des paquebots)


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgmapdulich1934.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4495900924/in/set-72157623615224565


Tourist map of saigon 1934, given to ships' passengers.
(đây là bản đồ du lịch tặng cho khách đi tàu biển, nên chỉ có tính cách tổng quát, không chính xác lắm)

[Đương Phan]

15. Bản đồ Sài Gòn năm 1950


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1950-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/1718995092/in/set-72157623615224565/



Bản đồ Chợ Lớn cùng năm

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/cl1950.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/1718994944/in/set-72157623615224565/

[Đương Phan]

16. Bản đồ Sài Gòn thời Pháp thuộc
Saigon Map during French colonial time


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/mapsaigonmauphap-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4137994102/


Khá đẹp, đúng quy hoạch, có các tuyến đường sắt và đường xe điện của Sài Gòn xưa.


Đến đây là kết thúc các bản đồ thời Nguyễn, thuộc Pháp. Xin mời các bạn tiếp tục với các bản đồ thời kỳ Đô thành Sài Gòn.

[Đương Phan]

Bản đồ thời kỳ Đô thành Sài Gòn:


17. Sài Gòn năm 1960


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1960.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4906598696/

[Đương Phan]

18. Sài Gòn năm 1961


Khu vực Sài Gòn:

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg19612.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4829526826/




Khu Chợ Lớn:

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg19611.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4829522310/in/photostream/

[Đương Phan]

19. Sài Gòn tháng 12 năm 1962


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1970-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5531133376/in/set-72157626114546596

[Đương Phan]

20. Bản đồ Đô Thành Sài Gòn năm 1966

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1966.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5530544147/in/set-72157626114546596


Trên bản đồ, Đô thành Sài Gòn chỉ có 8 quận, từ quân 1 - 8, với tỉnh Gia Định bao bọc xung quanh, chưa có các huyện, quận vùng ven.

[Đương Phan]

21. Bản đồ Sài Gòn báo Tiếng Chuông


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgtiengchuong.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5530552597/in/set-72157626114546596/

[Đương Phan]

22. Bản đồ Sài Gòn của Air Vietnam


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgbdair.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5531138764/in/set-72157626114546596/

[Đương Phan]

23. Bản Đồ khu vực Tân Sơn Nhứt năm 1966



https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/tansaonnhat-1.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5466795431/


Khu vực ngoại thành Sài gòn đã đông dần lên. Khu Thủ Đức, Phan Văn Trị, bến xe Miền Đông, Thảo Điền vẫn còn hoang vắng quá. Hồi xưa đất rẻ lắm nhỉ, 1 cây vàng chắc mua được cả mẫu!

Lúc đó mà ông nội mình chịu bán chiếc xe hơi đi, mua đất khu này thì giờ ngon roài! :(

[Đương Phan]

24. Bản đồ khu vực kinh Thanh Đa năm 1968


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/thanhda1968.jpg
Nguồn:http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/4132089723/


Vẫn chưa có cầu Bình Triệu.

[Đương Phan]

25. Bản đồ Sài Gòn năm 1970


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1970.jpg

Đã có thêm 3 quận mới.


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/SaigonStreet_1970timdg.jpg

[Đương Phan]

26. Bản đồ Sài Gòn khoảng năm 1973


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/SaigonMap1975-1.jpg


Bản đồ này được xem là bản đầy đủ nhất về Đô thành Sài Gòn, căn cứ theo thông tin trên bản đồ thì có thể xác định xuất bản năm 1973 - 1974.

Đến đây thì kết thúc phần bản đồ Đô Thành Sài Gòn, tiếp theo sẽ là các bản đồ Sài Gòn - Tp. Hồ Chí Minh sau ngày thống nhất.

[Đương Phan]

Trước khi kết thúc phần bản đồ Đô thành Sài Gòn, tôi xin gởi đến các bạn 2 tấm bảnh đồ Sài Gòn, Biên Hòa mà khi ráp lại sẽ cho thấy toàn vùng SG-BH vào những năm 1965-69.


27. Bản Đồ SÀI GÒN 1965, vẽ và in lại năm 1978


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/7.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5472396307/in/photostream/



28. Bản Đồ Biên Hòa 1969, vẽ và in lại năm 1978


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/bienhoa1969.jpg
Nguồn: http://www.flickr.com/photos/13476480@N07/5472378853/in/photostream/

[Đương Phan]

Bản đồ Sài Gòn sau ngày thống nhất


Sau 1975, Chính quyền Việt Nam Cộng hòa bị xóa bỏ và Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng Hòa miền Nam Việt Nam - nằm dưới sự chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam - quản lý miền Nam.

Đô thành Sài Gòn, tỉnh Gia Định và 2 quận Củ Chi và Phú Hòa kế cận dưới thời chính quyền Việt Nam Cộng hòa, được hợp nhất thành 1 đơn vị hành chính gọi là thành phố Sài Gòn - Gia Định.

Đầu năm 1976, Đảng bộ và Ủy ban Nhân dân thành phố bắt đầu hoạt động. Ngày 2 tháng 7 năm 1976, Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam thống nhất quyết định đổi tên nước thành Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, đồng thời đổi tên thành phố Sài Gòn - Gia Định thành "Thành phố Hồ Chí Minh"

Với tổng diện tích 2.095 km², Thành phố Hồ Chí Minh trở thành đô thị lớn nhất Việt Nam. 11 quận nội thành của Sài Gòn trước đây được chia lại thành 8 quận.

Bốn quận Gò Vấp, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Tân Bình được thành lập.

Khu vực ngoại thành gồm 5 huyện: Thủ Đức, Hóc Môn, Củ Chi, Bình Chánh, Nhà Bè. Năm 1978, thành phố nhận thêm huyện Duyên Hải của tỉnh Đồng Nai.

Năm 1979, các đơn vị hành chính cơ sở được phân chia lại, toàn thành phố có 261 phường, 86 xã. Sau đợt điều chỉnh tiếp theo vào năm 1989, thành phố còn 182 phường và 100 xã, thị trấn.
Theo wikipedia


29. Bản đồ Sài Gòn năm 1995
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sg1995.jpg

Đến năm 1997, phân chia hành chính của thành phố lại thay đổi, gồm 17 quận, 5 huyện với 303 phường xã, thị trấn.
Hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh gồm 19 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành với 322 phường, xã và thị trấn.


30. Bản Đồ Sài Gòn lúc chưa tách Tân Bình, Bình Chánh
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgchuatachtanbinh.jpg


Bản đồ của khách sạn Caravelle
https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgofcaravelle.jpg


Đến đây là hết phần một "Khám phá Sài Gòn qua các bản đồ xưa" của tập du khảo "Khám phá Sài Gòn". Thời đại bây giờ có thể nói vị trí độc tôn của bản đồ giấy đã kết thúc, nhường chỗ cho bản đồ số, cho GPS, ipad, google map. Nhưng mà với tôi, khi cầm tấm bản đồ trên tay tại một vùng đất xa lạ, được nó chỉ dẫn, được vẽ nghệch ngoạc những thông tin, chú thích... rồi thời gian trôi đi, khi xem lại tấm bản đồ ngày xưa có cảm giác như được nói chuyện với một người bạn cũ...

Xin được mượn lời của anh manhhai, người mà đa phần các bản đồ Sài Gòn xưa tôi đều lấy nguồn của anh ấy trên trang flickr.com để kết thúc cho phần một bài viết này: "Ngày nay chúng ta có rất nhiều bản đồ rõ và chính xác hơn ngày xưa, nhờ ảnh vệ tinh và hệ thống định vị toàn cầu GPS, nhưng các bản đồ xưa lại có giá trị đặc biệt khi nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử của một vùng đất, vì các bản đồ ngày nay, dù chính xác hay rõ ràng bao nhiêu cũng không thay thế được cho những bản đồ xưa với những địa danh hay địa hình mà ngày nay đã nhiều thay đổi hoặc không còn nữa."


https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/mapSGxua/sgkhonganhgoogle.jpg

[Đương Phan]

Phần hai: Sài Gòn giai đoạn 1945 - đến nay (2011)


1945 - 1975

Lịch sử Sài Gòn những năm 1945 - 1975 nói riêng và của cả Việt Nam nói chung đầy biến động, vô số đảng phái, chỉnh phủ ra đời. Đối với các bạn ham thích lịch sử thì không nói, còn nếu ai ít nhiều bị vòng xoay bạc tiền lôi kéo, hoặc không chịu tìm hiểu nhiều về lịch sử như tôi thì quả thật nó như một mớ bòng bong rối rắm!

Có vẻ như lịch sử buổi giao thời nào cũng lộn xộn, như loạn 12 sứ quân thời Đinh Bộ Lĩnh, rồi thời Trịnh Nguyễn, Lê Mạc phân tranh.

Để các bạn hiều rõ hơn về lịch sử đất nước, cũng như Sài Gòn vào thời gian này, tôi xin chia phần thứ nhất ra làm 6 thời kỳ của 6 chính phủ theo từng giai đoạn, cũng như thông tin chủ yếu theo các bức hình minh họa, điều ấy có vẻ dễ nhớ và lôi cuốn hơn so với những con số khô khan, những dòng chữ tràng giang đại hải trên các cuốn sách giáo khoa!


1. Việt Nam Quốc (Chính phủ Trần Trọng Kim) (03/1945 – 08/1945).
Quốc ca: Đăng Đàn Cung



2. Việt Nam Dân Chủ Công Hòa (1945 – 1976)
Quốc ca: Tiến Quân Ca
Khẩu hiệu: Độc lập - Tự do - Hạnh phúc



3. Nam Kỳ tự trị (1946 – 1948).
Quốc ca: Chinh phụ ngâm



4. Quốc gia Việt Nam (1949 – 1955).
Khẩu hiệu: Dân vi quý
Quốc ca: Thanh niên hành khúc



5. Việt Nam Công Hòa (1955 – 1975).
Bao gồm: Đệ Nhất Công Hòa (1955 – 1963), Thời ký quân quản (1963 – 1967), Đệ Nhị Công Hòa (1967 – 1975)
Khấu hiệu: Tổ quốc – Danh dự - Trách nhiệm
Quốc ca: Tiếng gọi công dân



6. Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam (1969 – 1976)
Quốc ca: Giải phóng miền nam





Sau ngày thống nhất 1976 - nay (2011)

Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
Khấu hiệu: Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
Quốc ca: Tiến quân ca


Phần này tôi chia làm 3 thời kỳ:

1. Thời bao cấp: 1975- 1986
2. Đổi mới: 1986-1995
3. Phát triển: 1995- nay (2011)

[Đương Phan]

Ở phần hai này, tôi định đi sâu vào chi tiết hơn, nhưng chỉ nên dừng lại ở phần tổng quát này thôi! Các bạn nào muốn tìm hiểu thêm, có thể vào google search. Phần này có khá nhiều vấn đề nhạy cảm, có lẽ ở một thời điểm nào đó trong tương lai thảo luận về giai đoạn này sẽ không còn bị gò bó, khó khăn nữa.

Lịch sử ư, không có chỗ cho người về nhì!

Và chúng ta sẽ đi vào phần ba, phần chính của tập du khảo này: "Khám phá Sài Gòn - Tp. HCM".

[Đương Phan]

Phần thứ ba: "Khám phá Sài Gòn"



Các bạn muốn tìm hiểu về Sài Gòn, thế nhưng làm cách nào để đến, rồi ăn ở, đi lại... như thế nào?


Phương tiện:

Điều đầu tiên khi các bạn muốn tham quan tp này, là phải có xe máy!
Tôi cũng muốn giới thiệu cho các bạn về xe bus, nhưng với những bạn mới đến đây không quen đường xá, rồi thời gian không linh hoạt, giờ cao điểm, kẹt xe thì tôi e những thiện cảm của các bạn sẽ bay mất, rồi khăn gói rời Sài Gòn sớm thôi!
Xe máy là phương tiện chính của mọi người, rất thích hợp khi tham quan các hang cùng ngỏ hẻm.
Ngoài ra với bạn nào không ngại mệt, yêu thích bảo vệ môi trường thì xe đạp cũng là một phương tiện tốt.


Nơi ở

Ông bà ta thường nói: "An cư, lạc nghiệp". Trước khi đến Sài Gòn, lời khuyên của tôi là các bạn hãy tìm trước cho mình chỗ ở đã.
Hãy mặc định là các bạn sẽ ở tham quan Sài Gòn một tháng.

Bạn có nhà người thân? Quá dễ rồi, ngại gì mà không nhờ vả!

Còn nếu không? Đối với bạn nào rủng rỉnh tiền bạc, khách sạn là lựa chọn tốt nhất. Bạn có thể là "ta balô" ở khu vực Đề Thám, Phạm Ngũ Lão, làm quen với các người bạn đến từ khắp nơi trên thế giới, hoặc tìm hiểu văn hóa người Hoa ở khu Chợ Lớn. Khách sạn ở Sài Gòn có rất nhiều, và nếu thuê trong 1 tháng, luôn có giá ưu đãi dành cho bạn.

Bạn cũng có thể kiếm cho mình 1 phòng trọ riêng, giá khoảng 1tr - 2tr. Nhưng phòng trọ ở khu vực nội thành khá hiếm, khu ngoại thành như Thủ Đức, Q.12, Tân Bình, Gò Vấp, Bình Chánh sẽ dễ hơn.

Bạn muốn tiết kiệm chi phí? Cách thường nhất là nếu bạn có bạn bè ở trọ trong thành phố này, hãy gọi cho họ, share chung tiền trọ và lên đường. Ngoài ra còn có thể ở ghép, bạn coi trên mạng, hoặc bạn bè nào ở Sài Gòn biết chỗ có người cần ghép, thỏa thuận chi phí xong (khoảng 400-600k/tháng), và lại lên đường! Nhu cầu ở ghép nhằm giảm tiền trọ ở Sài Gòn khá nhiều, bạn không phải lo.

Còn muốn tiết kiệm nữa? Vẫn có cách, hơi phiêu tí, thích hợp với các bạn trai.

Đó là Bệnh viện! Sài Gòn không chỉ là trung tâm văn hóa, kinh tế mà có lẽ là cùa người bệnh, nuôi bệnh khắp nước!
Bệnh viện ở Sài Gòn khá nhiều, hãy đóng vai người nuôi bệnh nào, điều kiện duy nhất là bạn có một chút kinh nghiệm về nuôi bệnh nhằm ứng phó với trường hợp bào vệ hỏi (điều này khá hiếm).
Bệnh viện thì ngủ ở đâu? Ghế đá, hành lang! Tắm giặt? Đã có nhà vệ sinh 2k/lần. Gởi xe? Bệnh viện nào cũng có bãi giữ xe 2-3k/lần (4k - 5k/đêm). Bệnh viện thì có bảo vệ nên cũng đỡ lo phần nào về an ninh, tuy nhiên cũng chỉ một phần nào thôi, điều quan trọng nhất là không tốn tiền trọ!
Một số địa chì tham khảo!!! Muốn thành người chồng mẫu mực? Từ Dũ, Hùng Vương (2 bệnh viện này khá an ninh, cũng đỡ xô bồ như các bệnh viện khác);
Chợ Rẫy, Gia Định, Ung Bướu, 175.

Cách nữa: bốn bể là nhà. Cứ như các bác xe ôm, dựng chống giữa, đầu gác lên balo, hai chân thì vắt lên tay lái, cứ thế mà ngủ thôi. Vệ sinh thì đã có toilet công cộng. Chú ý chọn chỗ ngủ tốt nhất là ở nơi đông người, hoặc ngay chốt dân phòng, công an! Tiền thì hãy bỏ vào thẻ, rút ngày nào xào ngày ấy. Còn các thứ hơi đắt tiền như máy ảnh, điện thoại? Hên xui thôi!

Ngoài ra các bạn cũng có thể xin ở nhà Thờ, Chùa, Tòa thánh. Điều này thì tôi chưa thử ở Sài Gòn, nhưng năm 2008 khi đạp xe đạp xuyên Việt cũng đã làm qua, kết quả hơn cả sự mong đợi. Chỉ cần mình giấy tờ đầy đủ, nói năng lễ phép, mặt nhìn hiền hiền tí! Như tôi khi ngủ lại cũng chỉ xin bắc võng ở ngoài khuôn viên mà ngủ, đồ đạc, xe đạp thì cứ để ngay kế bên mình. Nhiều lúc còn được Cha Sở, Sư thầy mời vô trong ngủ, dọn cơm cho ăn nữa. Chuyến đi ấy thật nhiều kỷ niệm!!

"Hãy đi, sẽ được. Hãy gõ cửa, cửa sẽ mở cho".

[Đương Phan]

Tiếp theo nào, có chỗ ở rồi, vậy hãy dành thời gian tìm hiểu sơ qua về Tp Sài Gòn - Hồ Chí minh hiện nay.


Tìm đường

Trước tiên các bạn phải kiếm được tờ bản đồ giấy của Tp 2 mặt, một mặt là phần bản đồ các quận nội thành, mặt sau là toàn bộ các quận, huyện của Tp. Tốt nhất là có thêm phần mục lục các con đường kèm tọa độ.

Bản đồ giấy rất cần thiết, tiện cho các bạn cần tìm đường, điểm đến khi đang chạy xe. Bạn đã có ipad, iphone hiển thị các bản đồ số uh? Rất tốt, cứ lấy ra xem, rồi bất chợt nghe cái "vù..." Oa! Điện thoại trao tay, nhanh và gọn lẹ!

Đừng ngại khi dừng xe xem bản đồ, sợ bị cho là dân "tỉnh", "Hai lúa". Trái lại, tôi thấy thế còn có vẻ hay hay, giống "ta balô" lắm chứ!
"Đường ở trong miệng của ta", đến ngã tư nào đấy thấy mấy bác đậu xe, dựng chống giữa, bên xe treo 2 cái nón bảo hiểm thì bạn tấp vô hỏi đường, các bác xe ôm rất nhiệt tình khi chỉ cho bạn.

Hoặc cũng có thể thấy chú nào chạy xe biển số 5x(số xe máy Sài Gòn từ 50-59), lớn tuổi tí, cứ chạy theo hỏi, "Dạ, cho con hỏi...", xong rồi không quên "cám ơn", nhiều khi như thế chú ấy chạy theo chỉ bạn đến ngã rẽ dễ lạc cũng không chừng.

Còn với các cô bé chân dài, đi xe tay ga, mặc đồ cực kỳ thời trang hợp mốt? Lời khuyên của mình là cứ hỏi nếu bạn muốn nhận được cái liếc xéo, cái "hứ" đầy thâm thúy cùng tiếng rồ ga chạy mất!

[Đương Phan]

Đến với Sài Gòn các bạn có thể đi bằng các phương tiện:

Máy bay:

Bạn xuống tại ga quốc nội, đi vào trung tâm thành phố bằng taxi (Taxi tại phi trường Tân Sơn Nhất này khá xô bồ, các bạn nhớ chú ý, tốt nhất là đi các hãng xe có tiếng như Vinasun - 38.27.27.27, Mai Linh - 38.383838).

Như tôi hay đón khách nước ngoài ở ga quốc tế, bắt buộc phải đi bằng xe của Airport taxi, từ TSN về khu Phạm Ngũ Lão chạy ko tính đồng hồ, cứ tính chuyến là 120k/lần. Còn khi từ khu đấy về sân bay, đi xe taxi khác tính theo đồng hồ cũng chỉ có 100k (giá cách nay khoảng nửa năm).

Nhân tiện đây cũng nói luôn phần Taxi, ờ Sài Gòn theo tôi chỉ có 3 hãng taxi làm ăn được nhất là Vinasun, Mai Linh, gần đây là Vinataxi - 38.111111. Có khá nhiều xe dù, khi đi các bạn nhớ chú ý kỹ, như Vinamex, hợp tác xã 27-7 mà phần điện thoại hao hao giống Vinasun như: 54.272727, 38.27.27.77

Nhớ có lần khi chờ khách tại sân bay, có anh chàng người nước ngoài đến hỏi tôi taxi nằm ở chỗ nào, tôi chỉ Ariport taxi (vì ở đây độc quyền thằng này), anh ấy cứ lắc đầu bảo sun sun gì đấy hơi khó nghe, rồi chỉ vô guide book số đt tưởng tôi không hiểu, tôi nói phải đi bộ ra bên cảng quốc nội mới có. Kể ra khách nước ngoài chuộng Vinasun nhỉ, không biết nên vui hay nên buồn!

Tại đây cũng có chuyến xe bus Bến Thành - Tân Sơn Nhất, bạn hỏi bảo vệ để biết rõ hơn.


Xe lửa:

Các tỉnh có đường xe lửa bắc nam đều có ga. Bạn có thể gởi xe máy theo, chú ý khi gởi xe máy theo tàu hoặc theo xe khách đều bị rút xăng ra hết trước khi đi.

Điểm đến của bạn là ga Sài Gòn (Hòa Hưng), đi khu trung tâm bằng taxi, xe ôm (khoảng 20-30k).

Cũng có tuyến xe bus số 7 (Chợ Gò Vấp - Chợ Lớn) đi ngang qua đây, nhưng hay bỏ trạm chỗ này lắm vì khu này đường nhỏ lại hay kẹt xe, tài xế thướng hay vòng qua Lý Chiến Thắng, Nguyễn Thông rồi chạy thẳng Kỳ Đồng.


Xe khách:

Bến xe Miền Đông: bến xe sầm uất nhất Sài Gòn, đa phần ở tỉnh nào ở tất cả các nơi trừ Miền Tây nam bộ đều có xe đến bến này. Bạn cũng có thể gởi xe máy theo, để trên mui nếu xe khách cũ, dưới gầm xe nếu xe mới hơn.
Xe bus tại bến rất nhiều, đậu ngay trước cổng trong khuôn viên bến xe, nếu muốn đi khu trung tâm bạn thấy xe nào có bảng Bến Thảnh cứ leo lên.
Xe ôm vào trung tâm khoảng 40-50k.

Bến xe Miền Tây: dành cho các tỉnh miền Tây nam bộ. Cũng khá nhiều xe bus, xe ôm vô trung tâm 50-70k.

Bến xe Ngã Tư Ga: đa phần là dành cho xe dù, nhiều xe bus, xe ôm đi trung tâm 60-80k.


Xe máy:

Hướng từ miền Trung vào: qua khỏi đồng Cầu Nai các bạn đã đến địa phận Sài Gòn rồi, tiếp tục chạy thắng, qua cầu Sài Gòn, quẹo phải đi đường phía dưới cầu vào đường Nguyễn Hữu Cảnh nào, cứ tiếp tục là bạn đã đến trung tâm thành phố.

Hướng từ miền Tây lên: Có 2 đường để các bạn chọn:
Đại Lộ Nguyễn Văn Linh, vào Q.7, ngắm khu đô thị mới Phú Mỹ Hưng.
Đại lộ Võ Văn Kiệt (Đông - Tây), theo kênh Đôi ngắm nhìn đại lộ của thế kỷ 21, điểm cuối con đường sẽ là hầm Thủ Thiêm bắc qua sông Sài Gòn.



Chào mừng các bạn đã đến Sài Gòn - Tp.HCM!

Trước tiên, tôi xin được giới thiệu với cái bạn đôi nét về Tp này:

Vùng đất này ban đầu được gọi là Prey Nokor, một làng chài và hải cảng quan trọng. Thành phố sau đó hình thành nhờ công cuộc khai phá miền Nam của nhà Nguyễn.

Năm 1698, Nguyễn Hữu Cảnh cho lập phủ Gia Định, đánh dấu sự ra đời thành phố. Khi người Pháp vào Đông Dương, để phục vụ công cuộc khai thác thuộc địa, thành phố Sài Gòn được thành lập và nhanh chóng phát triển, trở thành một trong hai đô thị quan trọng nhất Việt Nam, được mệnh danh Hòn ngọc Viễn Đông hay Paris Phương Đông.
Sài Gòn là thủ đô của Liên Bang Đông Dương giai đoạn 1887-1901.

Năm 1954, Sài Gòn trở thành thủ đô của Việt Nam Cộng hòa và thành phố hoa lệ này trở thành một trong những đô thị quan trọng của vùng Đông Nam Á.

Sau năm 1975, lãnh thổ Việt Nam hoàn toàn thống nhất, ngày 2 tháng 7 năm 1976, Quốc hội nước Việt Nam thống nhất quyết định đổi tên Sài Gòn thành "Thành phố Hồ Chí Minh".

Nằm trong vùng chuyển tiếp giữa miền Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay bao gồm 19 quận (từ Q.1 - Q.12, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Gò Vấp, Thủ Đức, Tân Bình, Tân Phú, Bình Tân) và 5 huyện (Hóc Môn, Củ Chi, Bình Chánh, Nhà Bè, Cần Giờ), tổng diện tích khoảng 2.100km² ( 2.095,01 km²).

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/saigonq1/TpHoChiMinh.jpg
(Chưa có 2 quận mới: Bình Tân, Tân Phú)


Đến ngày 1/4/2010 theo số liệu của Tổng cục Thống kê, dân số thành phố khoảng 7.400.000 (7.382.287 người). Tuy nhiên nếu tính những người cư trú không đăng ký thì dân số thực tế của thành phố vượt trên 8 triệu người.

Cùng với Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Tp.HCM là một trong 5 thành phố trực thuộc Trung ương.

Tp cũng giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm 20,2 % tổng sản phẩm và 27,9 % giá trị sản xuất công nghiệp của cả nước.

Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, Thành phố Hồ Chí Minh trở thành một đầu mối giao thông quan trọng của Việt Nam và Đông Nam Á, bao gồm cả đường bộ, đường sắt, đường thủy và đường không. Vào năm 2007, thành phố đón khoảng 3 triệu khách du lịch quốc tế, tức 70 % lượng khách vào Việt Nam. Các lĩnh vực giáo dục, truyền thông, thể thao, giải trí, Thành phố Hồ Chí Minh đều giữ vai trò quan trọng bậc nhất.

Tuy vậy, Thành phố Hồ Chí Minh đang phải đối diện với những vấn đề của một đô thị lớn có dân số tăng quá nhanh. Trong nội ô thành phố, đường sá trở nên quá tải, thường xuyên ùn tắc. Hệ thống giao thông công cộng kém hiệu quả. Môi trường thành phố cũng đang bị ô nhiễm do phương tiện giao thông, các công trường xây dựng và công nghiệp sản xuất.

https://i579.photobucket.com/albums/ss240/dandiscover/saigonq1/gmtphcm.jpg


Với hơn 310 năm, từ khi thống suất Nguyễn Hữu Cảnh kinh lý vùng đất này (1698), Sài Gòn được xem là một thành phố trẻ, trẻ hơn rất nhiều so với lịch sử 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Tp không có nhiều di tích với bề dày lịch sử, nhưng Sài Gòn lại có được sự năng động, thích nghi với những biến đổi, làm cho bộ mặt Tp luôn đa dạng với vô vàn màu sắc.

Nước Mỹ có "giấc mơ Mỹ". Những ai đến với Sài Gòn cũng ít nhiều có ước mơ. Ước mơ về một sự đổi thay, đối với người lao động thì cuộc sống tốt đẹp hơn, với các bạn sinh viên là tương lai rộng mở hơn và đối với chúng ta, những người du lịch đó là một sự trải nghiệm sâu sắc hơn. Một ước mơ giản dị trong cuộc sống mà chúng ta có thể gọi là "Ước mơ Sài Gòn"!

[Đương Phan]

Một chút hướng dẫn.

Sài Gòn có thể nói là thành phố đa văn hóa, sắc tộc, vùng miền. Do đó để tìm hiểu được hết tất cả các vấn đề về Tp này, đối với tôi là một điều không thế!

Tôi chỉ có thể đưa đến cho các bạn một cái nhìn rõ nét hơn về cuộc sống, văn hóa, con người nơi đây. Nếu điều ấy làm các bạn hiểu hơn, yêu hơn Sài Gòn dù chỉ một chút thôi, tôi đã cảm thấy thành công!

Cách mà tôi dẫn các bạn đi khám phá Sài Gòn là bằng các con đường theo từng quận.

Sài Gòn hiện nay có 24 quận huyện, gồm 19 quận: từ Q.1 - Q.12, Phú Nhuận, Bình Thạnh, Gò Vấp, Thủ Đức, Bình Tân, Tân Bình, Tân Phú và 5 huyện: Hóc Môn, Củ Chi, Bình Chánh, Nhà Bè, Cần Giờ.

Để dễ dàng cho việc tham quan, tìm hiểu, tôi sẽ phân chia Sài Gòn theo từng cụm, với những quận huyện khác nhau.

1. Quận 1, Q.3, Q.4
2. Quận 5, Q.10, Q.11
3. Quận 6, Q.8
4. Quận Tân Bình, Q.Tân Phú
5. Quận Phú Nhuận, Q.Bình Thạnh, Q.Gò Vấp
6. Q. Thủ Đức, Q.9, Q.2
7. Q,7, H. Nhà Bè
8. Quận Bình Tân, H. Bình Chánh
9. Q.12, H. Hóc Môn
10. H. Củ Chi
11. H. Cần Giờ

Nếu con đường đó là ranh giới giữa hai quận, quận nào được đề cập đến trước thì con đường sẽ trong phần quận ấy. VD: đường Hai Bà Trưng, Nguyễn Thị Minh Khai là ranh giới giữa q.1 và q.3. Vậy phần đề cập đến 2 con đường này nằm trong q.1

Nào, giờ đây chúng ta hãy cùng nhau đến với trung tâm Sài Gòn, Quận Nhất!

[Đương Phan]

Đôi điều về Quận Nhất:

Quận 1 hay Quận Nhất (nhiều người địa phương phát âm là Quận Nhứt ) là quận trung tâm của Sài Gòn - Tp. Hồ Chí Minh. Các cơ quan chính quyền, các Lãnh sự quán các nước và các tòa nhà cao tầng đều tập trung tại quận này. Quận 1 được xem là nơi sầm uất nhất của thành phố về mọi phương diện.

https://lh3.googleusercontent.com/-fM6t4xtq3wM/TnuaIr3JxjI/AAAAAAAAADI/f6AUNE1Mk1g/s640/google%252520map%252520q.1.JPG

Sau khi chiếm ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ, năm 1861 chính quyền Pháp thành lập thành phố Sài Gòn, địa giới hành chính lúc đầu chỉ gồm một phần của hai quận: Quận 1 và Quận 3 hiện nay.

Năm 1877, Tổng thống Pháp công nhận thành phố Sài Gòn là thành phố loại I, đứng đầu là viên Đốc lý do Toàn quyền Đông Dương bổ nhiệm.

Đến tháng 9/1889 thành phố Sài Gòn được chia thành hai quận: Quận 1 và Quận 2, đứng đầu mỗi quận là vị Quận trưởng.

Tháng 3/1959 chính quyền phân chia sáu quận đang có thành tám quận mới: Nhất, Nhì, Ba, Tư, Năm, Sáu, Bảy và Tám (trừ ba quận: Nhất, Nhì, Ba giữ nguyên, các quận còn lại đều đổi tên và thay đổi địa giới hành chính)
Tháng 5 năm 1976, quận Nhất và quận Nhì hợp nhất lại thành quận 1 hiện nay

Sau năm 1975, Quận 1 hiện nay gồm Quận Nhất và Quận Nhì cũ sáp nhập lại.

https://lh5.googleusercontent.com/-r_dlkt0X9BA/TnuaG00qR3I/AAAAAAAAADE/vKGZ-ZQtTxg/s800/b%2525E1%2525BA%2525A3n%2525C4%252591%2525C3%2525B 2%252520h%2525C3%2525A0nh%252520ch%2525C3%2525ADnh %252520q.1.gif

Quận 1 có 10 phường:
P. Bến Nghé
P. Bến Thành
P. Cô Giang
P. Cầu Kho
P. Cầu Ông Lãnh
P. Đa Kao
P. Nguyễn Thái Bình
P. Nguyễn Cư Trinh
P. Phạm Ngũ Lão
P. Tân Định

Diện tích Q.1 ~ 7,7 km2, Dân số ~ 230.000 người.

Phía bắc giáp Q. Bình Thạnh, Phú Nhuận, lấy rạch Thị Nghè làm ranh giới và giáp Q.3, lấy đường Hai Bà Trưng, đường Nguyễn Thị Minh Khai làm ranh giới.
Đông giáp Quận 2, lấy sông Sài Gòn làm ranh giới.
Tây giáp Quận 5, lấy đường Nguyễn Văn Cừ làm ranh giới.
Nam giáp Quận 4, lấy rạch Bến Nghé làm ranh giới.